Dünyada yaşanılan küreselleşme hareketleri ve dünyamızın giderek küçülüp bir köy haline gelmesinden sonra artık her devlet ve milletin birbirleriyle teşrik-i mesaisi ve irtibatı fazlalaşmıştır. Bu gün itibariyle birbirinden farklı milliyete ve devlete sahip olan insanlar iş, çalışma, gezi, seyahat ve diğer bunlara benzer muhtelif sebeplerle kendi ülkelerinden başka yabancı ülkelere gidip gelmektedirler.

Dünyamızın ve içinde yaşadığımız günün koşullarının farklı devlet ve milletler arasındaki bu denli yoğun irtibatlaşmasının Bağ-Kur sigortalılığı açısından açıklanması ve insanlara anlatılması yararlı olacaktır. Özellikle Bağ-Kur’lu olan kişilerin genel olarak kendi nam ve hesabına çalışmaları bulunduğundan dolayı, yurt dışına çıkmaları ve oralara gidip gelmeleri işçilere ve memurlara göre daha yoğun olmaktadır.

İşte biz bu çalışmamızda, esnaf Bağ-Kur sigortalılarının, tarım Bağ-Kur sigortalılarının, isteğe bağlı Bağ-Kur sigortalılarının ve şirket ortağı Bağ-Kur sigortalılarının yurt dışına çalışmak veya diğer amaçlarla geçici veya sürekli olarak çıkmak için gitmeleri durumunda yurt içindeki Bağ-Kur sigortalılık durumlarının ne olacağını ayrıntılarıyla Bağ-Kur’un uygulamalarını da göz önüne alarak izah etmeye çalışacağız.

II- ESNAF BAĞ-KUR’LULARIN YURT DIŞINA ÇIKMALARI HALİNDE SİGORTALILIK DURUMLARININ NE OLACAĞI:

1479 sayılı esnaf Bağ-Kur Kanununun 24 üncü maddesine göre, gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar, tüccar, sanayici, işadamı ve şirket ortağı gibi diğer kendi nam ve hesabına çalışanlar Bağ-Kur kapsamında zorunlu olarak sigortalı olmak durumundadırlar.

1479 sayılı Kanun kapsamında zorunlu Bağ-Kur sigortalılığı bulunan kişiler, Türkiye’deki Bağ-Kur sigortalılığı ve Bağ-Kur sigortalılığına esas olan kayıtları (vergi, esnaf sicil, meslek odası vb) devam ederken Suriye, Irak veya Suudi Arabistan gibi ülkemizle ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelere giderlerse ve bu ülkelerde kendi nam ve hesabına ya da hizmet akdiyle çalışmaya başlarlarsa, bu ülkelerin ülkemizle ikili sosyal güvenlik anlaşması olmadığı için, Türkiye’deki Bağ-Kur sigortalılıkları devam eder.

Ayrıca bu durumda olan kişiler, ülkemizle ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan yabancı ülkelere gittiklerinde, buralarda kendi nam ve hesabına ya da hizmet akdiyle çalışmaları yoksa, sırf yurt dışına çıktıkları için 1479 sayılı esnaf Bağ-Kur Kanunu kapsamındaki sigortalılıkları sonlandırılmaz ve devam eder.

1479 sayılı Kanun kapsamında zorunlu Bağ-Kur sigortalılığı bulunan kişiler, Türkiye’deki Bağ-Kur sigortalılığı ve Bağ-Kur sigortalılığına esas olan kayıtları (vergi, esnaf sicil, meslek odası vb) devam ederken Almanya ve Fransa gibi ülkemizle ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olan ülkelere giderlerse ve bu ülkelerde kendi nam ve hesabına ya da hizmet akdiyle çalışmaya başlarlarsa, bu ülkelerin ülkemizle ikili sosyal güvenlik sözleşmesi bulunduğu için, çalışmaya başladıkları tarihten bir gün öncesi itibariyle Türkiye’deki Bağ-Kur sigortalılıkları sona erer.

Türkiye’de 1479 sayılı Kanun kapsamında zorunlu sigortalılıkları devam ederken ülkemizle ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olan ülkelere giden kişilerin sadece yurt dışına çıktıkları için yurt içindeki Bağ-Kur sigortalılıklarının sona erdirilmesine gerek bulunmamaktadır. Yani 1479 sayılı yasa kapsamında sigortalı olanların Bağ-Kur sigortalılıkları Almanya veya Fransa’ya gittikleri tarihten itibaren değil, ancak yabancı ülkelerde çalışmaya başladıkları tarihten itibaren sona erdirilmesi gerekmektedir. Çünkü Bağ-Kur kapsamındaki sigortalılık sigortalının şahsına bağlı ve fiili olarak bizzat o işi yapmasını gerektiren bir sigortalılık türü değildir.

III- TARIM BAĞ-KUR’LULARIN YURT DIŞINA ÇIKMALARI HALİNDE SİGORTALILIK DURUMLARININ NE OLACAĞI:

Tarımda kendi nam ve hesabına çalışanlar 2926 sayılı Yasa kapsamında zorunlu olarak sigortalıdırlar. Tarım Bağ-Kur’lusu olabilmek için tarımla uğraşan kişilerin mutlaka tapu kayıtlarının ya da tarlalarının olmalarına gerek yoktur. Başkalarının mülkünde çalışanlar, ortaklık ve icar olarak tarla, bağ veya bahçe işletenler de, 2926 sayılı yasa kapsamında zorunlu tarım sigortalısıdırlar. 2926 sayılı Yasa kapsamındaki sigortalılık isteğe bağlı olmayıp zorunlu bir sigortalılık türüdür.

Buna göre, 2926 sayılı yasa kapsamında sigortalı olan kişilerin Türkiye’deki tarım Bağ-Kur sigortalılıkları devam ederken, ülkemizle ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelere (örneğin, Irak, Arabistan, Suriye vb) gittiklerinde, eğer bu ülkelerde hizmet akdi veya kendi nam ve hesabına bağımsız çalışmaları yoksa Türkiye’deki 2926 sayılı yasa kapsamındaki sigortalılıkları sırf yurt dışına çıktıkları ya da ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde çalıştıkları için kesintiye uğramaz ve devam eder.

2926 sayılı Yasa kapsamında sigortalı olan kişiler Türkiye’de sigortalılıkları devam ederken ülkemizle ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olan ülkelere giderlerse ancak buralarda kendi nam ve hesabına ya da hizmet akdi ile hiçbir çalışmada bulunmazlarsa, ülkemizdeki Bağ-Kur tarım sigortalılıkları sona ermez ve devam eder. Ancak, 2926 sayılı yasa kapsamında sigortalı olan kişiler ülkemizde ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olan ülkelere gidip de buralarda kendi nam ve hesabına ya da hizmet akdiyle çalışmaya başlarlarsa, Bağ-Kur tarım sigortalılıkları çalışmaya başladıkları tarihten itibaren sona erer.

IV- İSTEĞE BAĞLI BAĞ-KUR’LULARIN YURT DIŞINA ÇIKMALARI HALİNDE SİGORTALILIK DURUMLARININ NE OLACAĞI:

Bağ-Kur’da isteğe bağlı sigortalılık 1479 sayılı Kanunun 79 uncu maddesi hükümlerinde düzenlenmiştir. İsteğe bağlı sigortalı olmak isteyen Türk vatandaşlarının Türkiye’de ikamet etme şartı bulunmamaktadır. Bağ-Kur kapsamında isteğe bağlı sigortalı olmak isteyen yabancı uyruklular için Türkiye’de ikamet etme şartı bulunmaktadır.

Ülkemizde özellikle Bağ-Kur kapsamındaki isteğe bağlı sigortalılar Türkiye’deki sigortalılıkları devam ederken kendilerine artı bir gelir sağlamak amacıyla Irak, Suriye ve Arabistan gibi ülkelere çalışmaya gitmektedirler.

İşte bu durumda olan kişiler, yani Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalıları, Türkiye’deki sigortalılıkları devam ederken ülkemizle sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelere gittiklerinde, oralarda bir işverene tabi olarak ya da kendi nam ve hesabına çalışırlarsa, Bağ-Kur tarafından Türkiye’deki isteğe bağlı sigortalılıkları yabancı ülkede çalışmaya başladıkları tarih itibariyle sona erdirilmektedir.

Bağ-Kur’daki isteğe bağlı sigortalılıkları devam ederken ülkemizle sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelere giden kişilerin buralarda bir işverene tabi olarak ya da kendi nam ve hesabına çalışmaları yoksa, Bağ-Kur sigortalılıkları sona erdirilmemektedir.

Aynı şekilde Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalıları ülkemizle ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olan ülkelere gittiklerinde oralarda çalışmaları varsa, Türkiye’deki Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalılıkları iptal edilmekte, eğer çalışmaları yoksa Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalılıklarının sona erdirilmesine gerek bulunmamaktadır.

İsteğe bağlı sigortalılıkla ilgili buraya kadar anlattıklarımız Bağ-Kur’un idare olarak uygulamalarından alınmıştır. Ancak, Bağ-Kur isteğe bağlı sigortalılıkları devam ederken Arabistan ve Irak gibi ülkemizle ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelere giden ve buralarda çalışmaları olan kişilerin isteğe bağlı sigortalılıkları Bağ-Kur tarafından iptal edilip, yaptıkları sağlık giderleri kendilerinden talep edilince bu durumda olan kişiler Bağ-Kur’u dava etmişler ve Bağ-Kur aleyhine açtıkları davaların hemen hepsini kazanmışlardır.[1]

Davaları kazanmalarının mahkemelere göre yasal gerekçeleri ise, Bağ-Kur’daki isteğe bağlı sigortalılıkta yurt dışında çalışma halinde isteğe bağlı sigortalılığın sona ereceğine dair herhangi bir hüküm olmadığı, yurt dışında bulunan ve doğrudan Türkiye’nin sosyal güvenlik kapsamında olmayan Türk vatandaşlarının buralardaki çalışmalarının isteğe bağlı sigortalılık kapsamına alınmalarına engel teşkil etmeyeceği şeklindedir.

V- ŞİRKET ORTAĞI BAĞ-KUR’LULARIN YURT DIŞINA ÇIKMALARI HALİNDE SİGORTALILIK DURUMLARININ NE OLACAĞI:

1479 sayılı Kanunun 24. maddesine göre, limited şirket ortakları, anonim şirketlerin kurucu ortakları ile yönetim kurulu üyesi olan ortakları, kolektif şirketlerin ortakları, adi komandit şirketlerin komandite ve komanditer ortakları ve donatma iştiraki ortakları Bağ-Kur kapsamında zorunlu olarak sigortalı sayılmışlardır.

Yurt dışına çıkan şirket ortaklarının Bağ-Kur sigortalısı olarak kabul edilebilmesi için, mutlaka işlerinin başında olması ve fiili olarak sürekli o işi yapıyor olmalarının imkânı bulunmamaktadır. Bundan dolayı, eğer Bağ-Kur sigortalısı olan bir şirket ortağı Türkiye’deki sigortalı olmasını gerektiren faaliyetinin göstergesi olan ticaret sicil kaydı, ticaret odası kaydı ve vergi mükellefiyet kayıtları devam ederken yurt dışına çıkarsa sırf yurt dışına çıktığı için Bağ-Kur sigortalılığının sona erdirilmemesi gerekmektedir.

Nitekim bu durum Bağ-Kur’un 279 sayılı Genelgesinin 6. sayfasındaki hükümler ile de sabit bulunmaktadır. Bahse konu Genelgenin konumuz ile ilgili hükümleri şu şekildedir. ‘1479 sayılı Kanun ve aynı Kanunda değişiklik yapan Kanunların 24. maddesinde yazılı şartları taşıdıkları halde Türkiye ile sosyal   güvenlik sözleşmesi mevcut yabancı ülkelerde Bağ-Kur sigortalılıklarının başlayacağı tarihten itibaren sigortalı olarak çalışmaya başlayanların, hangi tarihte sigortalı olarak çalışmaya başladıkları ve halen sigortalı olarak çalışmalarının devam ettiği hususunu belirtmek suretiyle noterlerce veya mahalli konsolosluklar aracılığıyla tercüme edilmiş belgenin Bağ-Kur’a gönderilmesi şartıyla Bağ-Kur kapsamına alınmayacaklardır.’

Genelgedeki bu hükümlere göre, Bağ-Kur kapsamındaki şirket ortakları Bağ-Kur kapsamında sigortalı iken yurt dışına çıktıklarında, Bağ-Kur bu kişilerin sigortalılıklarını sadece yurt dışına çıktıkları veya yurt dışında oldukları için sona erdirmemektedir.

Bağ-Kur kapsamında sigortalı iken yurt dışına çıkan şirket ortaklarının eğer bulundukları yabancı ülkenin Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi varsa bu kişiler bulundukları yabancı ülkedeçalışmadıkları sürece Türkiye’de sigortalı olmalarını gerektiren faaliyetlerinin göstergesi olan ticaret sicil ve ticaret odasındaki kayıtları devam ediyorsa, bu kişilerin Bağ-Kur sigortalılıkları sona erdirilmemekte ve bu durumda olan kişiler yurda döndükten sonra sigortalılığına esas kayıtları devam ettiği için Bağ-Kur sigortalılıkları yurt dışındayken de devam ediyor gibi değerlendirilmektedir.

 Ancak, Bağ-Kur kapsamındaki yurt dışına çıkan şirket ortakları eğer ülkemizle sosyal güvenlik sözleşmesi olan yabancı ülkede çalışmışlarsa, yurt dışında iken Türkiye’deki sigortalılığına esas ticaret odası ve ticaret sicil gibi kayıtları devam etse bile, Bağ-Kur sigortalılıkları devam ettirilmemekte ve ancak yurt dışında iken çalıştıkları bu süreleri yurt dışı borçlanması yaparak hizmet olarak kazanabilmektedirler.

Bağ-Kur kapsamında sigortalı olan şirket ortakları ülkemizle ikili sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde hizmet akdi ya da başka bir şekilde çalışsalar bile, Türkiye’deki sigortalılığa esas olan vergi, ticaret odası ve ticaret sicil gibi yerlerdeki kayıtları devam ettiği sürece Bağ-Kur sigortalılıkları sona erdirilmemektedir.

VI- YURT DIŞINA ÇIKANLARDAN YURT DIŞI BORÇLANMASI YAPANLARIN BAĞ-KUR AÇISINDAN ÖZEL DURUMLARI

Bağ-Kur’da sigortalama işlemleri yönünden Kurumun belkemiği niteliğindeki 279 sayılı Genelgede; ‘1479 sayılı Kanun ve aynı Kanunda değişiklik yapan 24. maddesinde yazılı sigortalı olma şartlarını taşıdıkları halde, Türkiye ile Sosyal Güvenlik Sözleşmesi mevcut veya Sosyal Güvenlik Sözleşmesi bulunmayan ülkelerde çalışıp ta, 3201 sayılı Kanuna göre yurt dışı hizmetlerini borçlanarak değerlendirmiş bulunan sigortalılarımızın, bu borçlandıkları hizmetler Türkiye’de geçmiş hizmetler gibi kabul edileceğinden, aynı sürelere tekabül eden hizmet sürelerinden, yalnız borçlanılarak değerlendirilmiş bulunan hizmet süreleri, sigortalılık süreleri olarak değerlendirilecek ve çakışan hizmet sürelerinden Kurumumuzda geçmiş bulunan aktif hizmet süreleri iptal edilerek, sigortalılık süreleri ilgili İl Müdürlüklerimizce yeniden tespit edilecektir.’ hükmü bulunmaktadır.

Genelgedeki bu hükümlere göre, 1479 sayılı esnaf Bağ-Kur kanunu kapsamında sigortalılığı devam eden kişiler yurt dışına çıkıp ta buralarda Türkiye’deki Bağ-Kur sigortalılıklarının sona ermesini gerektirecek nitelikte bir iş yaparlar ve daha sonra söz konusu yurt dışındaki çalıştığı süreleri borçlanmak isterlerse, yurt dışındaki borçlanma yapmak istedikleri sürelere itibar edilecek ve Türkiye’deki Bağ-Kur hizmetleriyle çakışan yurt içindeki sigortalılık süreleri iptal edilecektir.

Anılan Genelgedeki bu hüküm, yurt dışı borçlanma yapmak isterken yurt dışındaki borçlanma yapmak istenilen süreler ile Bağ-Kur’la çakışan hizmet süreleri olan kişiler için büyük bir imkân ve kolaylık olmuştur. Genelgedeki hükümler sayesinde, yurt dışı borçlanma yaparak Bağ-Kur’dan emekli olmak isteyen kişilerin yurt içindeki Bağ-Kur hizmetleriyle yurt dışındaki çalıştığı ve borçlanma yapmak istediği sürelerden dolayı yaşanılması muhtemel hizmet çakışması sorunları giderilerek sigortalıların mağduriyetleri giderilmiştir.

VII- SONUÇ

Bu çalışmamızda, esnaf, tarım, isteğe bağlı ve şirket ortağı olan Bağ-Kur sigortalılarının yurt dışına çıkmaları durumunda Türkiye’deki sigortalılık durumlarının devam edip etmeyeceği ve sigortalılık durumlarının ne olacağı hakkında bilgi vermeye çalıştık. Bu makale çalışmamızda anlattığımız hususlar, tamamen Bağ-Kur’un yaptığı uygulamalardan derlenerek hazırlanmıştır.

Yazar: Derda AKCAN*

 E-Yaklaşım / Nisan 2008 / Sayı: 184

*            Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi

[1]           Örnek Yargıtay Kararları: 1) Y. 21 HD. 2007/1405 Esas ve 2007/21248 Karar sayılı Karar 2) Y. 21 HD. 2006/19236 Esas ve 2007/362 Karar sayılı Kararı