İŞYERİ DOSYASI TESCİL ETTİRİLMEDEN TAMAMLANAN ÖZEL BİNA İNŞAATLARINDA SONRADAN DÜZENLENECEK 4 BELGENİN ÖNEMİ VE İNŞAAT SAHİBİNİN KAZANIMLARI

4857 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun 37. maddesinde, gerçek veya tüzel kişilerce yapılan inşaatlardan dolayı yeterli işçilik bildirilmiş olup olmadığının Kurumca araştırılacağı ve araştırmanın usul ve esaslarının Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nde (SSİY) düzenleneceği hüküm altına alınmış ve Yönetmelik 01.05.2004 tarihinde yürürlüğe girmiştir.(1)

İşverenin, SSİY madde 38’e göre Araştırma yapılarak fark işçiliği uzlaşma yoluyla ödeyebilmesi için, işyeri dosyası tescil ettirmesi ve bir miktar işçilik bildirmesi gerekmektedir. Diğer bir ifade ile, inşaatın faaliyet devresi içerisinde Kuruma işyeri bildirgesi vermeyen ya da işyeri bildirgesi verdiği halde hiç işçilik bildirmeyen işverenlerin uzlaşma yoluyla fark prim ödeyerek iskâna konu ilişiksizlik belgesi alabilmesi mümkün değildir. Bu nitelikteki işyerleri için iskâna konu işliksizlik belgesi alınabilmesi için Sosyal Güvenlik Müfettişince inceleme yapılması ve teftiş raporu düzenlenmesi gerekmektedir.

Bu çalışmada, işyeri dosyası tescil ettirmeyen inşaat sahibi işverenlerin sonradan düzenleyeceği 4 belge ile elde edecekleri kazanımlar irdelenecek, bir anlamda, hukuki olarak teftişi en az hasarla kapatabilmenin yöntemi anlatılacaktır.

II- ÖZEL BİNA YAPTIRAN İŞVERENLERİN SOSYAL SİGORTA YÜKÜMLÜLÜKLERİ

Bir inşaatın 506 sayılı Kanun kapsamına alınabilmesi için hizmet akdine tabi olarak işçi çalıştırılması yeterli olmaktadır. Hizmet akdine tabi olarak çalıştırılanlar 506 sayılı Kanunun 2. ve 6. maddesine göre sigortalı olduklarından, bunları çalıştıranlar aynı Kanunun 4. maddesi gereği işveren statüsüne girmektedirler. Hizmet akdinin başlaması ile birlikte de inşaat yaptıran işverenlerin sosyal sigorta yükümlülükleri başlamaktadır.(2)

Özel bina yaptıran işverenlerin, inşaatın faaliyet devresi içerisinde 4 belge düzenlemesi gerekmektedir. Bu belgeler; işyerini bildirme belgesi (İşyeri Bildirgesi), çalışan sigortalıyı bildirme belgesi, (Sigortalı İşe Giriş Bildirgesi) sigortalının gün ve kazancını bildirme belgesi, (Aylık Prim ve Hizmet Belgesi) ve ücret tediye bordrosudur. Düzenlenmesi gereken 4 belgenin üçü 506 sayılı Kanunda, diğeri ise SSİY’de belirlenmiştir. Belgelerin yasal süre dışında düzenlenmesi halinde uygulanacak idari para cezaları ise 506 sayılı Kanunun 140. maddesinde sayılmıştır.

İşyeri bildirgesinin işverence hazırlanarak Kuruma verilme süresi 506 sayılı Kanunun 8. maddesine göre, en geç sigortalının çalışmaya başladığı gündür. Sigortalı işe giriş bildirgesinin son verilme süresi, aynı Kanunun 9. maddesine göre ilk defa tescil edilen işyerleri için en geç bir ay içinde, sonraki işe girişler için sigortalı işe başlamadan önce, inşaat işyerleri için ise aynı gündür. Aylık prim ve hizmet belgesinin verilme süresi en geç, ait olduğu ayı takip eden ayın son günüdür. Ücret tediye bordolarının ise ödemenin tahakkuk ettiği ayın son günü düzenlenmesi gerekmektedir. SSİY madde 27’ye göre ücret tediye bordroları diğer üç belgede olduğu gibi şekil şartına tabidir. Düzenlenmesi gereken ücret tediye bordrolarındaki şekil şartlarının eksikliği, teftiş safhasında işvereni idari para cezası ödemeye mecbur etmektedir.

Yukarıda sayılan bu 4 belgenin tamamının yasal süre içerisinde düzenlenmesi asıl olmakla birlikte, belgelerin sonradan düzenlenmesi ile hiç düzenlenmemesi arasında ciddi oranlarda idari para cezası farkı bulunduğundan, bu belgelerin sonradan da olsa mutlaka düzenlenmesi ve inşaatın bittiği yılı takip eden 5 sene boyunca saklanması işverenlerin lehine olmaktadır..

Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığının 16-362 Ek sayılı Genelgesine göre, inşaatın 01.05.2004 tarihinden önce bitmiş olması ve inşaatın bittiği yılı takip eden yıldan itibaren 5 sene geçmesi halinde, idari para cezalarında 5 yıllık zaman aşımı olması nedeniyle inşaat sahiplerine teftişe tabi olmadan iskana konu ilişiksizlik belgesi alabilme imkanı getirilmiştir.(3) Bunun için inşaat sahibi işverenin, Araştırma sonucu çıkacak fark işçilik miktarını ödemesi yeterli olmaktadır. İnşaatını 01.05.2004 tarihinden sonra bitiren ya da inşaatın bittiği yıldan sonra 5 takvim yılı geçmeyen işverenlerin bu kolaylıktan yararlanması mümkün olmadığından, Kurumca, teftiş sonucu uygulanacak idari para cezalarını, sonradan da olsa 4 belge düzenleyerek aşağı çekmek mümkün olmaktadır.

III- BELGELERİN SONRADAN DÜZENLENMESİ

Sahibi olduğu küçük bir arsaya ev yaptırırken, maliyeti düşürmek için işverenliğe soyunan ve sosyal sigorta yükümlülüğünü bilmediği için işyeri dosyası tescil ettirmeyen işverenlerin sonradan karşılaştıkları olumsuzluklardan en önemlisi hiç kuşkusuz asgari işçilik uygulaması sonucu ödemek zorunda kaldıkları idari para cezalarıdır. İnşaatın faaliyet devresi içerisinde işyeri dosyası tescil ettirmeyen işverenlerin idari para cezalarından kurtulabilmesi mümkün değildir. Ancak sonradan düzenlenecek 4 belge ile bu cezaları aşağı çekebilmek ve en az para cezası ile iskâna konu ilişiksizlik belgesi alabilmek çok ta zor değildir.

İnşaatı tamamlayan işverenin, iskâna konu ilişiksizlik belgesi alabilmesi ancak Sosyal Güvenlik Müfettişinin yapacağı teftiş sonucu düzenleyeceği raporun yazılması ile mümkün olmaktadır. Sosyal Güvenlik Müfettişi inceleme yapmadan önce, işverenden yasal kayıt ve belgelerini istemektedir. Bu nedenle işyeri dosyası tescil ettirmeyen işverenler, inşaatını tamamlamış olsa bile bu 4 belgeyi teftişten önce tanzim etmeli ve bu belgenin üçünü Kuruma dördüncüsünü ise sosyal güvenlik müfettişine vermelidir.

İşveren, öncelikle işyeri bildirgesi hazırlamalı, bildirgeye inşaata başladığı tarihi yazmalı en az bir sigortalı çalıştıracağını beyan etmelidir. Daha sonra bir kişi için sigortalı işe giriş bildirgesi hazırlamalı, bu sigortalının gün ve kazancını gösteren aylık prim ve hizmet belgesini bir dilekçe ekinde Kuruma vermelidir. Defter tutmakla yükümlü olmayan özel bina inşaatı sahiplerinin sonradan verdiği aylık prim ve hizmet belgeleri her ne kadar işleme alınmasa da bu işlemle idari para cezaları her bildirge için 3 asgari ücret tutarından 1/5 asgari ücret tutarına inmektedir. İnşaatın tamamlanması ve işyeri bildirgesinin inşaatın tamamlanmasından sonra verilmesi nedeniyle bildirgeler Kuruma verilmese bile resen açılacak işyeri dosyası incelenmek üzere Sosyal Güvenlik Müfettişine gönderilecektir. Sosyal Güvenlik Müfettişi hem asgari işçilik miktarını tayin edecek hem de belgelerin verilip verilmemesine bağlı olarak idari para cezası uygulanmasını önerecektir. Belgeler işveren tarafından rızaya dayalı olarak düzenlendiği için cezalarda da indirim yapılacaktır.

Sosyal Güvenlik Müfettişinin, teftişe bağlı olarak işverenden isteyeceği belgeler, yukarıda sayılan belgelere ilave olarak ücret tediye bordrolarıdır. SSİY madde 27.’de sayılan şekil şartlarına uygun ücret tediye bordrosunun düzenlenmesi ve Sosyal Güvenlik Müfettişine yasal süre içinde ibraz edilmesi, işvereni 3 asgari ücret tutarı para cezası ödemekten kurtaracaktır. Bir anlamda faaliyet süresi 3 ay süren bir inşaat için sonradan da olsa 4 belge düzenleyen işveren, bu belgeleri düzenlemeyen işverenlere göre 14 asgari ücret tutarı yerine 3,6 asgari ücret tutarında idari para cezası ödeyecektir. Burada dikkat edilmesi gereken tek husus, bildirilmesi gereken işçilik ücretinin % 9 işçilik oranı miktarından az olmamasıdır. Konunun daha iyi anlaşılması için bir örnek vermek yerinde olacaktır.

Örnek:

İnşaatın Başlama-Bitiş Tarihi:01/10/2007-31/12/2007

İnşaatın Yüzölçümü/Sınıfı-Grubu: 200 m²,  3-B sınıf/grubu haiz

Birim Maliyet Bedeli: 427,00 YTL

İnşaatın Toplam Maliyeti: 427,00 x 100 =42.700,00 YTL

Bildirilmesi Gereken İşçilik: 42.700,00 x % 9 = 3.843,00 YTL (Müfettiş İncelemesi)

Ödenmesi Gereken Asgari İşçilik Tutarı (Ödenecek Prim)=3.843,00 x %35,5 = 1.364,27 YTL

Yukarıdaki bilgilere sahip inşaatı için hiç belge düzenlemeyen ve defter tutma yükümlülüğü olmayan işveren, 506 sayılı Kanunun 8. maddesi gereği işyeri bildirgesi vermediğinden 1 asgari ücret, Kanunun 9. maddesi gereği sigortalı işe giriş bildirgesi vermediği için 1 asgari ücret, aynı Kanunun 79. maddesi gereği 3 adet aylık prim ve hizmet belgesi vermediği için 3×3= 9 asgari ücret, ücret tediye bordrosunu Sosyal Güvenlik Müfettişine sunmadığı için 3 asgari ücret olmak üzere toplam 14 asgari ücret tutarında idari para cezası ödeyecek [(8 x 585,00) + (6 x 608.40)=8330,40 YTL)] ayrıca 1364,27 YTL eksik prim miktarını gecikme zammı ile birlikte ödeyerek iskana konu ilişiksizlik belgesi alabilecektir.

Müfettiş incelemesi başlamadan önce işyeri açılış bildirgesi ile sigortalı işe giriş bildirgesini Kurumun ilgili ünitesine veren, dilekçe ekinde 2007/10-11-12.aylar için 3.843,00/3= 1281,00 YTL yada üzeri kazanç üzerinden aylık prim ve hizmet belgesi düzenleyerek Kuruma sunan, ayrıca Müfettişe aylık prim ve hizmet belgesindeki kazançları doğrular ücret tediye bordrosu ibraz eden işveren ise 1+1+0,6=2,6 asgari ücret tutarında idari para cezasına ilave [(2,4 x 585,00)+(0,2 x 608,40)= 1.525,60 YTL)]  1.364,27 YTL asgari işçilik miktarı ödeyerek iskana konu ilişiksizlik yazısı alabilecektir.

İnşaatın faaliyet devresi uzadıkça işverenin düzenleyeceği 4 belge ile yaptığı hukuki defans sonucu ödemesi gereken idari para cezası miktarları azalmaktadır. 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesi ile birlikte işyeri bildirgesi ile sigortalı işe giriş bildirgesinin, işveren tarafından, kendisinden istenmeden yasal süre dışında Kuruma verilmesi halinde ceza miktarında % 50 oranında indirime hak kazanacağı da dikkate alındığında 4 belge düzenlemenin yüksek miktarda kazanıma sebep olduğu ortadadır.

Defter tutmakla yükümlü olan işverenler de 4 belge düzenleyerek ceza miktarlarını azaltabilmektedir. Bu işverenlerin dikkat etmesi gereken husus ise ödenen ücretleri sonraki devrelere de olsa yasal defterlere mutlaka işlemeleridir. Ücretlerin ait olduğu aya işlenmemesinin ½ asgari ücret tutarında cezası vardır ki, bu miktar hiç işlenmemesinden daha kazançlıdır. Çünkü ödenen işçiliklerin yasal kayıtlara işlenmemesinin 3 asgari ücret tutarında cezası bulunmaktadır. Defter tutmakla yükümlü olanlar ayrıca çalışan kişiler için ek muhtasar beyanname düzenlemeli ve ilgili vergi dairelerine vermelidir.

IV- SONUÇ

Özel bina inşaatı yaptırdığı halde Kuruma işyeri bildirgesi vermeyen işverenlerin uzlaşma yoluyla fark prim ödeyerek iskâna konu ilişiksizlik belgesi alabilmeleri mümkün değildir. İnşaatın faaliyet devresi içerisinde işyeri dosyası tescil ettirmeyen inşaat sahibi işverenler sonradan düzenleyeceği 4 belge ile ödemeleri gereken cezaları azaltabilmektedir.

Kuruma verilmesi gerekli 3 belgenin yasal süre içerisinde düzenlenmesi, diğer belgenin de yasal süre içerisinde Müfettişe sunulması asıl olmakla birlikte, belgelerin sonradan düzenlenmesi ile hiç düzenlenmemesi arasında ödenecek cezalar bakımından fark bulunmaktadır. Bu nedenle, belgelerin sonradan da olsa mutlaka düzenlenmesi ve inşaatın bittiği yılı takip eden 5 sene boyunca saklanması işverenlerin lehine olacaktır.

Yazar: MuratÖZDAMAR(*)

E-Yaklaşım / Mayıs 2008 / Sayı: 58

(*)        Çalışma Ekonomisi Bilim Uzmanı

(1)         16.01.2004 tarih 25348 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         Erkan ÖZKAN-Ali TEZEL, Asgari İşçilik Uygulaması, Yaklaşım Yayınları, Ankara 2004, s. 22.

(3)         Hakkı Demirci, ‘İhale Konusu İşler ve Özel Bina İnşaatlarında Teftişe Tabi Olmadan Nasıl İlişiksizlik Belgesi Alınır?İşverenlere 2006 Yılında Getirilen Son Fırsatlar Nelerdir?’, Yaklaşım Dergisi,Sayı:159 (Mart 2006),s.205