Yazar:CevdetCEYLAN*

 

Yaklaşım / Şubat 2009 / Sayı:   194

 

 

 

I-   GİRİŞ

 

Genel olarak   borçlanma; Kişilerin sosyal güvenlik kanunlarına tabi olmadığı süreler için,   sonradan kendileri veya hak sahipleri tarafından primlerin ödenmesi suretiyle bu   sürelerinde hizmet veya sigortalılık süresi olarak değerlendirilmesi anlamına   gelmektedir. Borçlanma denilince ilk olarak erkekler için söz konusu olan   askerlik borçlanması akla gelmektedir, fakat 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve   Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile ilk defa kadın sigortalılar için doğum   borçlanması hakkı getirilmiştir.

 

Bilindiği üzere   Sosyal Güvenlik Reformu öncesindeki SSK sigortalıları, reformdan sonra 4.   maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalılar olarak   adlandırılmıştır. Yazımızda bunlardan eski ve yeni sigortalıları da kapsayacak   şekilde kısaca 4/a sigortalıları olarak bahsedilecektir.

 

Çalışmamızın   amacı, 4/a sigortalısı kadın sigortalıların doğum borçlanmasının ne şekilde   yapılacağını detaylarıyla ortaya koymaktır.

 

 

 

II-   BORÇLANABİLECEKLER VE BORÇLANILACAK SÜRELER

 

5510 sayılı Kanun’un 41. maddesi uyarınca;   ‘Kanunları   gereği verilen ücretsiz doğum ya da analık izni süreleri ile 4. maddenin birinci   fıkrasının (a) bendi kapsamındaki sigortalı kadının, iki defaya mahsus olmak   üzere doğum tarihinden sonra iki yıllık süreyi geçmemek kaydıyla hizmet akdine   istinaden işyerinde çalışmaması ve çocuğunun yaşaması şartıyla talepte bulunulan   süreler…’ sigortalıların kendileri   ve hak sahipleri tarafından borçlanılabilecektir.

 

Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrasının (a)   bendinin ilk bölümü devlet memurları için söz konusu olup, bu hüküm reformdan   öncede uygulanmaktaydı. Bendin sonraki bölümünde yer alan ‘…   4. maddenin birinci fıkrasının   (a) bendi kapsamındaki sigortalı kadının, iki defaya mahsus olmak üzere doğum   tarihinden sonra iki yıllık süreyi geçmemek kaydıyla hizmet akdine istinaden   işyerinde çalışmaması ve çocuğunun yaşaması şartıyla talepte bulunulan   süreleri,’nin borçlanılabileceğine ilişkin   hüküm ise sadece 4/a sigortalıları için söz konusudur.

 

Bu düzenleme ile   ilk defa, kadın sigortalılara özgü bir borçlanma türü olan doğum borçlanması   getirilmiştir. Buna göre, hizmet akdine tabi çalışmakta iken doğum yapması   nedeniyle işinden ayrılan veçalışamayan kadın sigortalılara bu süreleri   borçlanmak suretiyle prim ödeme gün sayısı olarak değerlendirmelerine imkan   sağlanmıştır.

 

Kanun metni ve   ilgili genelgeye göre borçlanma esasları aşağıdaki gibi sıralanabilir;

 

● Doğum yapan kadının doğumdan önce sigortalı   olması;

 

Doğum borçlanması için kadının doğum tarihinden önce 4/a   sigortalısı olması gerekmekte olup, borçlanma sırasında sigortalı olma şartı   bulunmamaktadır. Borçlanma tarihinde sigortalının işsiz olmasının, 4/b veya 4/c   sigortalısı olmasının da bir önemi bulunmamaktadır. 5510 sayılı Kanun’un 41.   maddesi ile getirilen hükmün yürürlük tarihi 2008 Ekim ayı başı olmasına rağmen,   bu haktan eski sigortalılarda yaralanabilecektir. Yani 2008 Ekim ayı başından   öncesi dönemdeki SSK sigortalıları ve 2925 sayılı Kanun kapsamındaki tarım   sigortalıları da bu tarihten önceki doğumlarından dolayı işsiz kaldığı süreleri   borçlanabilecektir. Ancak SSK kapsamında ki isteğe bağlı sigortalıların, çalışma   olgusu olmadığından ve buna bağlı olarak ta doğum nedeniyle işsiz kalmaları söz   konusu olamayacağından isteğe bağlı sigortalıların bu haktan faydalanmalarına   imkan verilmemiştir.

 

● Kadının doğumun nedeniyle işinden   ayrılması;

 

Kadın sigortalının doğum nedeniyle işinden ayrılması, yani   işsiz kalması gerekmekte olup, sigortalının işten ayrıldığı tarihten itibaren   300 gün içerisinde meydana gelen doğum olayları da doğum nedeniyle işten ayrılma   olarak değerlendirilmektedir. Sigortalının işinden ayrıldığı tarihten itibaren   300 gün geçtikten sonra doğumun meydana gelmesi halinde borçlanma imkanı   bulunmamakta olup, 300 günlük süre sigortalı adına son prim ödenen günden   itibaren işlemeye başlayacaktır.

 

5510 sayılı Kanun’un 18. maddesinin birinci fıkrasının (c)   bendi gereği, 4/a ve 4/b sigortalısı kadına doğumdan önceki ve sonraki sekizer   haftalık sürede, çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki sekiz haftalık süreye   iki haftalık süre ilave edilerek çalışmadığı her gün için geçici iş göremezlik   ödeneği verilir. İstirahatlı kalınan sürede sigortalı adına prim ödenmiş ise bu   süre 300 günün hesabında dikkate alınmayacaktır.

 

● Çocuğun yaşaması;

 

Doğum borçlanmasına sebep olan çocuğun yaşıyor olması   gerekmekte olup, çocuğun yaşadığı süre kadar borçlanma yapılabilecektir. Ancak   borçlanma tarihinde çocuğun yaşıyor olması gerekmemektedir. Borçlanılacak 2   yıllık süre içerisinde çocuk ne kadar yaşamış ise o kadar borçlanılabilecektir.   Örneğin, çocuk doğduktan sonra 1 yıl yaşamış ise 2 yıl işsiz kalınsa bile işsiz   kalınan 1 yıllık süre borçlanılabilecektir.

 

● Borçlanılacak süre 2 yılı geçemeyecek;

 

En fazla 2 doğum için, doğumdan   sonraki 2’şer yıllık süreler borçlanılabilecek olup, bu sürelerin toplamı hiçbir   şekilde 4 yılı geçemeyecektir. Kanun’da doğum olayından bahsedildiği için çoğul   gebelik halinde bu hakkın bir seferde kullanılması söz konusu değildir. Örneğin,   ikiz doğum yapan kadın işsiz kaldığı 4 yıllık süreyi borçlanamayacak, en fazla 2   yıllık süreyi borçlanabilecektir. Ayrıca ilk doğumdan 2 yıl geçtikten sonra   herhangi bir işte 4/a sigortalısı olarak çalışmadan tekrar doğum yapılması   halinde, ikinci doğum için borçlanma yapma imkanı bulunmamaktadır. Ancak, ilk   doğumdan 2 yıl geçmeden ikinci doğum gerçekleşmiş ise bu durumda her iki   doğumdan sonraki işsiz kalınan süre borçlanılabilecektir. Örneğin, 4/a   sigortalısı iken 01.01.2005 yılında doğum yapan kadın, 01.06.2006 tarihinde   ikinci kez doğum yaparsa ve 01.10.2008 tarihinde tekrar çalışmaya başlarsa, ilk   doğum için 01.01.2005-31.05.2006 süresini, ikinci doğum içinde   01.06.2006-31.05.2008 süresini borçlanabilecektir. Aynı sigortalı ilk doğum   tarihi olan 01.01.2005 tarihinden 2 yıl geçtikten sonra ve hiçbir sigortalı   çalışması olmadan 01.03.2007 tarihinde doğum yapsa idi, sadece ilk doğumdan   dolayı 01.01.2005-31.12.2006 süresini borçlanabilecek, ikinci doğum için ise   borçlanma yapamayacaktır.

 

● Borçlanılacak süre içerisinde sosyal güvenlik kurumlarına   tabi olarak çalışmama;

 

Borçlanma yapılacak süreler için sigortalının 4/a, 4/b veya   4/c kapsamında bildiriminin yapılmaması, başka bir ifade ile sigortalının işsiz   olması gerekmektedir. Ancak 2 yıllık süre içerisinde çalışma ve tekrar ayrılma   söz konusu ise bu süreler 2 yıllık süreden indirilecektir. Örneğin, 4/a   sigortalısı 01.01.2005 tarihinde doğum yaptı ve 01.01.2006 tarihinde de   Bağ-Kur’a tescili yapıldı ve prim ödemeye başladı ise yalnızca   01.01.2005-31.12.2005 süresini borçlanabilecektir. Aynı sigortalı 01.01.2006   tarihinde başlayan Bağ-Kur sigortalılığını 31/03/2006 tarihinde sonlandırırsa,   01.01.2005-31.12.2005, 01.04.2006-31.12.2006 devresini borçlanabilecektir.   Ayrıca bilindiği üzere, kadın sigortalılara doğum tarihinden önceki 1 yıllık   süre içerisinde 90 gün kısa vadeli sigorta kolları primi ödenmiş olması halinde   doğumdan önceki ve sonraki 8’er haftalık (çoğul gebelik halinde doğumdan sonraki   süreye 2 hafta ilave edilir.) süre içerisinde geçici iş göremezlik ödeneği   verilmektedir. Doğumdan sonraki iş göremezlik süresi içerisinde (istirahatlı   kalınan süre) işvereni tarafından sigortalı adına prim yatırılmamış ise bu   süreleri de borçlanabilecek, ancak prim yatırıldı ise bu sürelerde çalışma   olmamasına rağmen adına prim ödenen iş göremezlik sürelerini   borçlanamayacaktır.

 

● Başvuru;

 

Doğum   borçlanması için sigortalının kendisinin veya ölümü halinde hak sahiplerinin   ‘borçlanma talep dilekçesi’ ile Kurumun ilgili ünitesine başvurması   gerekmektedir. Sigortalı ve hak sahipleri doğumdan sonra işsiz geçen 2 yıllık   sürenin tamamını veya bir kısmını borçlanabilecektir. Borçlanma için dilekçe   dışında hiçbir belge verilmeyecek olup, sigortalı adına son prim ödenen tarih   hizmet dökümünden, doğum ve çocuğun yaşam süresi ise nüfus kayıt sisteminden   Kurum’ca tespit edilecektir.

 

 

 

III- BORÇ   TUTARI VE HİZMETLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ

 

5510 sayılı   Kanun’un 41. maddesinin birinci fıkrası uyarınca;   ‘borçlanılacak süreler… kendilerinin veya hak sahiplerinin yazılı   talepte bulunmaları ve talep tarihinde 82. maddeye göre belirlenen prime esas   günlük kazanç alt ve üst sınırları arasında olmak üzere, kendilerince   belirlenecek günlük kazancın % 32’si üzerinden hesaplanacak primlerini borcun   tebliği tarihinden itibaren bir ay içinde ödemeleri şartı ile borçlandırılarak,   borçlandırılan süreleri sigortalılıklarına sayılır.’

 

Buna göre; doğum borçlanmasında borçlanılan süre   karşılığında ödenecek borç, prime esas kazanç alt ve üst sınırları arasında   olmak üzere (2009 yılı için 666 ila 4.329 YTL) sigortalı veya hak sahiplerince   belirlenecek günlük kazancın %32’si üzerinden hesaplanacaktır.

 

Bu da 2008 yılı   ikinci yarısı için;

 

Asgari kazanç   üzerinden aylık: 666 x %32 = 213,00 YTL

 

Azami kazanç   üzerinden aylık: 4.329 x %32 = 1.385,00 YTL olacaktır.

 

Bu şekilde   hesaplanan borç ilgiliye tebliğ edilir, tebliğ edilen borcun tebliğ tarihinden   itibaren 1 ay içinde ödenmesi gerekmektedir. Bir ay içerisinde borcun hiç   ödenmemesi halinde borçlanma işlemi iptal edilmiş sayılır, yeniden borçlanma   durumu söz konusu olduğunda yeni talep yapılması gerekmekte olup, bu durumda   borç yeni talep tarihine göre yürürlükteki asgari ücrete göre hesaplanacaktır.   Ünite tarafından hesaplanarak tebliğ edilen borcun bir kısmının ödenmesi   durumunda ödenen miktarla orantılı süre geçerli sayılacaktır.

 

Doğum   borçlanmasının değerlendirilmesi de diğer borçlanma türlerine göre farklılık   göstermektedir. Diğer borçlanmalarda sigortalılık süresine ilave ve   borçlanılacak sürenin ilk tescil tarihinden önce olması halinde sigortalılık   tescil tarihinin geriye çekilmesi söz konusu iken, doğum borçlanmasında sadece   borçlandırılan sürenin gün karşılığı sigortalının prim ödeme gün sayısına ilave   edilir, ancak doğum borçlanması için kadının doğumdan önce sigortalı olma şartı   bulunduğundan sigortalılık başlangıç tarihinin geriye çekilmesi ve sigortalılık   süresine ilave söz konusu olmayacaktır.

 

 

 

IV-   SONUÇ

 

Doğum yapması   nedeniyle işsiz kalan kadın sigortalılara çalışılmayan, dolayısıyla prim   yatırılmayan süreleri borçlanma imkanı verilmesinin çok yerinde bir düzenleme   olduğu düşünülmekte olup, bu borçlanmanın eski sigortalıları da kapsadığını bir   kez daha hatırlatmakta fayda mülahaza edilmektedir.

 

Şartları taşıyan   ve prim ödeme gün sayıları yetersiz olan kadın sigortalılarımızın kendisinin   veya ölmüş ise hak sahiplerinin doğum borçlanması yapmak suretiyle prim ödeme   gün sayılarını artırarak daha erken emekli olmaları veya ölüm aylığı almaları   mümkün olacaktır. Ayrıca 01.10.2008 tarihinden önce vefat eden kadın   sigortalıların hak sahiplerinin, borçlanma yapmak suretiyle ölüm aylığı için   gerekli 5 yıl sigortalılık süresi ve 900 prim ödeme gün sayısını tamamlama   imkanları bulunmaktadır. Bu durumdaki hak sahiplerinin vakit geçirmeden Kurum’un   ilgili ünitesine başvurmaları gerekmektedir.