I-   GİRİŞ

 

Bu çalışmanın   amacı, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve bu   Kanun’da değişiklik yapan 5754 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık   Sigortası Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik   Yapılmasına Dair Kanun(1) çerçevesinde ölüm aylığından yararlanma şartları, aylık   bağlama oranları ve geçiş sürecinin nasıl olacağını karşılaştırmalı olarak   ortaya koymaktır. 5510 sayılı Kanun’da, hizmet akdine tabi olarak çalışanlar   (SSK) 4. maddenin birinci fıkrasının (a), kendi adına ve hesabına bağımsız   çalışanlar ( Bağ-Kur) 4. maddenin birinci fıkrasının (b), kamu görevlileri ise   4. maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaki sigortalılar olarak   tanımlanmıştır. Yazımızda bunlar kısaca 4/a’lı ,4/b’li ve 4/c’li sigortalılar   olarak isimlendirilmiştir.

 

 

 

II-   YARARLANMA ŞARTLARI

 

506, 1479, 5434   ve 5510 sayılı Kanunlara göre ölüm aylığından yararlanma şartları aşağıdaki   tabloda gösterilmiştir.

 

 

 

ÖLÜM   AYLIĞINDAN YARARLANMA ŞARTLARI		5510 SAYILI   KANUN’UN 32. MADDESİ
506 SAYILI   KANUN’UN 66. MADDESİ	1) Malûllük veya   yaşlılık aylığı almakta iken veya hak kazanmış,   2) Toplam olarak   1800 gün veya en az 5 yıllık sigortalılık süresinin her yılı için ortalama   olarak 180 gün prim ödemiş   durumda iken   ölen sigortalının hak sahibi kimselerine aylık bağlanır.	Ölüm   aylığı;   1) En az 1800   gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş veya 4/a   sigortalıları için, her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri   sigortalı bulunup, toplam 900 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi   bildirilmiş,   2) Malûllük veya   yaşlılık aylığı almakta veya hak kazanmış, durumda iken,   3) Bağlanmış   bulunan aylığı, sigortalı olarak çalışmaya başlamaları sebebiyle kesilmiş   iken   ölen   sigortalının hak sahiplerine, yazılı istekte bulunmaları halinde   bağlanır.   Ancak, 4.   maddenin birinci fıkrasının (b) bendine göre sigortalı sayılanların hak   sahiplerine aylık bağlanabilmesi, sigortalının prim ve prime ilişkin her türlü   borcunun olmaması şartına bağlıdır.
1479 SAYILI KANUN’UN 41.   MADDESİ	1) Ölüm tarihinde en az beş   tam yıl sigorta primi ödemiş olan,   2) Malûllük veya yaşlılık   aylığı almakta iken yahut hak kazandıktan sonra ölen,   3) Sigortalı iken geçirdiği iş   kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen sigortalıların hak sahiplerine yazılı   talepleri   halinde aylık   bağlanır.
5434 SAYILI KANUN’UN 66. VE   EK 13. MADDESİ	1)   İştirakçilerden fiili hizmet müddetleri 10 yıl ve daha fazla olanlardan (5-10   yıl arasında ise başkasının yardımı olmaksızın hayatını devam ettiremeyecek   derecede malûl ve muhtaç bulunan eş ve çocuklara, öğrenim gören çocuklara   yaşlarına göre malûllük şartı aranmadan),   2) Emekli, adi malûllük veya   vazife malûllüğü aylığı alanlardan,   3) İştirakçilerden vazifeden   doğma sebeplerle   ölenlerin dul ve yetimlerine   aylık bağlanır.

 

 

 

 

Tabloya bakıldığı zaman genel şartlar olarak;  

 

● 506 sayılı Kanun’a göre, toplam olarak 1800 gün   veya en az 5 yıllık sigortalılık süresinin her yılı için ortalama olarak 180 gün   prim ödemiş,

 

● 1479 sayılı Kanun’a göre, ölüm tarihinde en az 5   tam yıl sigorta primi ödemiş,

 

● 5434 sayılı Kanun’a göre, fiili hizmet müddetleri   10 yıl ve daha fazla

 

olanlara ölüm aylığı bağlanmaktadır.

 

5510 sayılı Kanun’un ölüm sigortası ile ilgili   hükümleri Ekim 2008 ayı başından itibaren yürürlüğe girecek olup, bu tarih özel   sektör çalışanları (4/b sigortalıları dahil) için 01.10.2008, kamu sektörü   çalışanları için ise 15.10.2008 tarihidir.

 

Ölüm sigortasında hakkı doğuran olay ölüm olayı   olup, ölüm sigortasından sağlanan haklar bu tarih itibariyle başlayacaktır. Bu   nedenle sigortalının ölüm tarihi, hak sahiplerine hangi kanun hükümleri esas   alınarak aylık bağlanacağının tespitinde önem arz etmektedir. Buna göre,   sigortalı Ekim 2008 ayı başından önce (özel sektör için 01.10.2008, kamu sektörü   için 15.10.2008) ölmüş ise, eski Kanun hükümlerine tabi olacak ve eski Kanun   hükümlerindeki şartlara göre aylık hesaplanıp bağlanacaktır.

 

Şayet sigortalı   anılan tarihten sonra ölmüş ise, 5510 sayılı Kanun hükümlerine tabi olacak ve bu   Kanun’a göre aylık hesaplanıp bağlanacaktır. Örneğin, 4/a sigortalısı 01.09.2008   tarihinde ölmüş ise, aylık bağlama şartları açısından 506 sayılı Kanun hükümleri   dikkate alınacak ve hak sahipleri aylığa müstahak ise aynı Kanun hükümlerine   göre aylık hesaplanacak ve ölüm tarihini takip eden aybaşı olan 01.10.2008   tarihi itibariyle aylık başlayacaktır veya 4/b sigortalısı 15.10.2008 tarihinde   öldü ise, aylık bağlama şartları ve aylık hesaplama işlemleri açısından 5510   sayılı Kanun esas alınacaktır.

 

Uygulamada 4/a ve 4/c sigortalıları yönünden ayrık   durumlar söz konusu olup, bunlara ayrıca değinmekte fayda bulunmaktadır. Buna   göre;

 

A- 4/A   SİGORTALILARI YÖNÜNDEN

 

5510 sayılı Kanun’un 32. maddesinin 3. fıkrası,   4/a sigortalılarına diğer sigortalılara göre daha avantajlı şartlar   sağlamaktadır. Buna göre, 4/a sigortalıları 1800 gün prim ödeme şartı dışında,   borçlanma süreleri hariç 5 yıl sigortalılık süresi ve 900 gün prim gün sayısı   şartını yerine getirirler ise bunlara da ölüm aylığı bağlanabilecektir. Burada   hakkı doğuran olay ölüm olduğu için ve ölüm tarihindeki şartlara göre aylık   bağlanacağı için, Kanun’un yürürlük tarihinden önce yapılan borçlanmalar 5 yıl   sigortalılık süresi ve 900 günün hesabında dikkate alınmayacaktır.

 

Burada   dikkatten kaçmaması gereken nokta, 5510 sayılı Kanun’a göre, borçlanma   sürelerinin hem sigortalılık süresinin hesabında hem de prim gün sayısının   hesabında dikkate alınmayacağıdır. Örneğin; 1998-1999 yıllarında yapmış olduğu   askerliğini 01.08.2008 tarihinde borçlanmış ve borcunu aynı ay içerisinde   ödemiş, 20.10.2008 tarihinde ölmüş ve öldüğü tarihte 700 gün fiili çalışma   karşılığı prim gün sayısı, 450 gün de askerlik borçlanması olan sigortalının   durumu değerlendirildiğinde; ölüm tarihi Kanun’un yürürlük tarihinden sonra   olduğu için, 5510 sayılı Kanun hükümleri esas alınacaktır. Anılan Kanun’a göre   de, 5 yıllık sigortalılık süresinin ve 900 gün prim gün sayısının fiili çalışma   karşılığı olması gerektiğinden, bu sigortalının da 700 gün fiili çalışması   bulunduğundan bu sigortalının hak sahipleri ölüm aylığından faydalanamayacaktır.  

 

B- 4/C SİGORTALILARI YÖNÜNDEN

 

 

5510 sayılı   Kanun’da bu sigortalılar için farklı bir durum söz konusudur. 5434 sayılı   Kanun’da öngörülen 10 yıllık fiili hizmet süresi 5510 sayılı Kanunla 5 yıla   (1800 gün) düşürüldüğü için aynı Kanun’un geçici 4. maddesinin 14. fıkrası(2) uyarınca,   15.10.2008 tarihinden önce ölen fakat 10 yıl fiili hizmeti bulunmadığı için ölüm   aylığı bağlanamayan hak sahipleri, sigortalının ölüm tarihinde 5 yıl hizmeti var   ise, 15.10.2008 tarihinden sonra müracaat etmeleri halinde, 5510 sayılı Kanun’un   32. maddesinde belirtilen şartlarla ölüm aylığından faydalanabileceklerdir.

Ancak bunların aylıkları 5434 sayılı Kanun’a göre hesaplanacaktır. Örneğin,   iştirakçi 01.07.2008 tarihinde öldü ve 6 yıl fiili hizmeti var ise, bu tarihte   ölüm aylığına hak kazanamayan hak sahipleri, 15.10.2008 tarihinden sonra   müracaat ederek takip eden aydan itibaren ölüm aylığı alabilirler. Ayrıca   Kanun’un yürürlük tarihinden önce iştirakçi olan 4/c sigortalıları, Kanun’un   yürürlük tarihinden sonra ölse bile aylığa hak kazanma koşulları yönünden 5510   sayılı Kanun’un 32. maddesine tabi olacak, fakat aylıkların hesaplaması 5434   sayılı Kanun’a göre yapılacaktır. İlk defa 15.10.2008 tarihinden sonra 4/c   kapsamına girecek sigortalılar, hem yararlanma şartları hem de aylık hesaplama   işlemleri yönünden 5510 sayılı Kanun’a tabi olacaktır.

 

 

 

III- AYLIK BAĞLAMA   ORANLARI

 

506, 1479, 5434 ve 5510 sayılı Kanunlara göre ölüm   aylığı, aylık bağlama oranları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

 

 

 

AYLIK   BAĞLAMA ORANI (ABO)		5510 SAYILI   KANUN (MADDE 27)
506 SAYILI   KANUN   (MADDE   67)	8100 günden az   prim gün sayısı bulunanlar için % 60 oranı esas alınır. Bu oran sigortalının   8100 ila 9000 gün arasında primi ödenen her 360 gün için 2,   9000 günden   sonra ödenen her 360 gün için de 1.5   artırılır.   Aylık bağlama oranı % 100’ü geçebilir.	4/a   sigortalıları açısından 7200 günden az prim ödeme gün sayısı olanlar için aylık   bağlama oranı % 40’tır. 20 yıldan fazla her tam yıl için bu oran 2 puan   artırılır. Ancak aylık bağlama oranı % 90’ı geçemez.   4/b ve 4/c   sigortalıları için 9000 günden az prim ödeme gün sayısı olanlar için % 50’dir.   25 yıldan fazla her tam yıl için bu oran 2 puan artırılır. Ancak aylık bağlama   oranı % 90’ı geçemez.
1479 SAYILI   KANUN   (MADDE   42-36)	Ölüm aylığı   bağlama oranı % 65’tir. 25 yıldan fazla her tam yıl için 1.5 puan   artırılır.
5434 SAYILI   KANUN   (MADDE   41)	Fiili ve   itibari hizmet toplamı 25 yıl olanlara % 75’i,   25 yıldan az   olanlara her tam yıl için % 1 eksiği,   fazla olanlara   da her tam yıl için % 1 fazlası   üzerinden   bağlanır. Aylık bağlama oranı aylığın % 100’ünü   geçemez.

 

 

5510 sayılı Kanun’a göre aylık bağlama   oranları;

 

4/b   sigortalıları ve 15.10.2008 tarihinden sonra ilk defa 4/c kapsamına girecek   sigortalılar yönünden, prim gün sayıları 9000 günden az olanlar için 9000 günün   karşılığı(3) olan   % 50 oranı üzerinden, prim gün sayısı 9000 günün üzerinde ise bu oran her 360   gün için 2 puan artırılarak hesaplanır.

 

4/a   sigortalıları yönünden, 7200 günden az prim gün sayısı bulunanlara 7200 günün   karşılığı olan % 40 üzerinden, 7200 günden fazla prim gün sayısı olanlar için   ise bu oran her 360 gün için 2 puan artırılarak hesaplanır.

 

 

 

IV- SONUÇ

 

 

5510 sayılı Kanun’un ölüm aylığına ilişkin hükümleri   yukarıda da belirtildiği üzere, özel sektör çalışanları için 01.10.2008,   kamu sektörü çalışanları için ise 15.10.2008 tarihinde yürürlüğe girecek olup, sigortalının ölüm tarihine göre   uygulanacak Kanun hükümleri belirlenecektir.

 

Yeni Kanun’da ölüm aylığı   bağlanabilmesi için aranan süreler yönünden, 4/b sigortalıları için bir   değişiklik olmaz iken, 4/a sigortalılarının şartları eskiye nazaran biraz   zorlaştırılmış olmakla birlikte diğer sigortalılıklara göre ayrıcalık tanınmış,   4/c sigortalıları yönünden fiili hizmet şartı 10 yıldan 5 yıla düşürülerek   önemli bir kolaylık sağlanmıştır. Özellikle, ölüm tarihinde yeterli hizmet   süresi bulunmadığı için, ölüm aylığı bağlanamayan Devlet memurlarının hak   sahiplerinin, iştirakçinin ölüm tarihinde 5 yıl hizmet süresi var ise,   15.10.2008 tarihinden sonra ölüm aylığı bağlanması için müracaat etmeleri   gerektiğini bir kez daha hatırlatmakta fayda bulunmaktadır.

 

 

 

Yazar:CevdetCEYLAN*

 

Yaklaşım / Eylül 2008 / Sayı:   189