I- GİRİŞ

 

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(1) ile temel koruma birimi olarak aileyi esas alan uzun vadeli sigorta kollarının kapsamında köklü değişikliklere gidilmiştir(2). Kanun’un yürürlüğe girmesi ile birlikte daha önce pozitif ayrımcılığa tabi tutulan özürlü ve malûl sigortalılara tanınan erken emekli olma hakkına ilave olarak başkasının bakımına muhtaç derecede malûl özürlü çocuğu bulunan çalışan kadınlara da erken emekli olma hakkı tanınarak pozitif ayrımcılığın kapsamı genişletilmiştir. Öyle ki, bakıma muhtaç malûl çocuğu bulunan kadın çalışanlara tanınan erken emeklilik hakkından isteğe bağlı sigorta primi ödeyen kadınlar da yararlanabilir hale gelmiş, bir anlamda doğum borçlanmasında sınırlandırılan borçlanma süresinin aksine bakıma muhtaç malûl çocuk sahibi kadın sigortalılara tanınan ayrıcalıkta kapsam geniş tutulmuştur.

5510 sayılı Kanun’un 28. maddesindeki, ‘Emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğu bulunanların, bu Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir.’ hükmü doğrultusunda, bakıma muhtaç malûl çocuğu bulunan kadın sigortalıların erken emekliliği yazımızın konusunu oluşturmaktadır.

 

II- ÖZÜRLÜ, MALÛL VE BAKIMA MUHTAÇ KAVRAMI

Özürlülük, doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerin çeşitli derecelerde kaybedilmesi halidir.Özürlülerin Devlet Memurluğuna Alınma Şartları ile Yapılacak Yarışma Sınavları Hakkında Yönetmeliğin 2. maddesinin (a) bendine göre doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yetenekleri bakımından özür durumuna göre tüm vücut fonksiyon kaybı oranının yüzde kırk ve üzerinde olduğunu, 06.02.1998 tarih ve 98/10746 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik hükümleri gereğince, sağlık kuruluşlarınca verilecek sağlık kurulu raporu ile belgeleyenler özürlü sayılmaktadır.Maddemetnindende anlaşılacağı üzere kişinin özürlülere tanınan pozitif ayrımcılıktan yararlanabilmesi için vücut fonksiyon kayıp oranının en az % 40 olması gerekir.

Malûl, vücudunda meydana gelen arızalar veya düçar olduğu tedavisi imkânsız hastalıklar yüzünden vazifesini yapamayacak duruma giren şahsı ifade eder. Bir başka ifade ile çalışma gücünün bir bölümünün ya da tamamının kaybı nedeniyle iş göremezliğe uğradığı için çalışamayan kişiler kabul edilmektedir. 5510 sayılı Kanun, malûlü 25. maddede tanımlamış ve çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60’ını, kaybettiği Kurum Sağlık Kurulu’nca tespit edilen sigortalıları malûl sayılmıştır. Belirtmek gerekir ki; sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce sigortalının çalışma gücünün % 60’ını veya vazifesini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiği önceden veya sonradan tespit edilen sigortalı için Kanun’un malûllük hükümleri uygulanmamakta bunlar özürlülük hükümlerinden yararlanmaktadır.

Başkasının bakımına muhtaç derecede malûl ise çalışma gücünü en az % 60 oranında kaybetmiş olan ve ayrıca günlük gereksinimlerini tek başına yerine getiremeyen kişidir. Çocuklar için başkasının bakımına muhtaç derecede malûllük tespitinde ölçü, çalışma gücü kaybı değil vücut fonksiyonlarının kaybıdır. Kişinin malûl ya da başkasının bakımına muhtaç derecede malûl olup olmadığına sağlık sunucuları karar vermekte, raporu SGK Bölge Sağlık Kurulu’nun onaylamasıyla hukuken geçerlilik kazanmaktadır.

 

III- BAKIMA MUHTAÇ MALÛL ÇOCUĞU BULUNAN KADIN SİGORTALININ ERKEN EMEKLİLİK HAKKINDAN YARARLANMA ŞARTLARI

Kadın sigortalının Kanun’un 28. maddesi kapsamında erken emekli olma hakkını kazabilmesi için malûl çocuğun Kurum’a tescilinin yapılması gerekmektedir. Tescil süresinin şimdi ya da tahsis talebiyle birlikte sonradan yapılıp yapılmamasının önemi bulunmamaktadır. Ancak, bakıma muhtaç malûl çocuğun malûliyetinin ya da bakıma muhtaçlığının zamana bağlı olarak sonradan ortadan kalkması, tescil sürecinde geçen zaman nedeniyle sigortalının emeklilik süresinin uzaması gibi hususlar dikkate alınarak işlemlere hemen başlanması yerinde olur.

Tescil işleminin yapılması için zorunlu 4/I-a ve 4/I-b sigortalıları ile isteğe bağlı 4/I-b sigortalılarının prim ödemesinin gerçekleştiği sosyal güvenlik il müdürlüğü/merkez müdürlüklerine, 4/I-c sigortalılarının ise çalıştıkları kamu kurumuna başvurması gerekmektedir. Başvuruyu alan birim sigortalının çocuğunu sağlık sunucusuna sevk edecek,  sağlık sunucusu tarafından tanzim edilen rapor SGK Bölge Sağlık Kurulu’nca onaylandıktan sonra tescil işlemi tamamlanmış olacaktır.

5510 sayılı Kanun’un 28. maddesine 5754 sayılı Kanun’un 16. maddesi ile eklenen hükme göre malûl çocuğu bulunan kadın sigortalıların prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenerek eklenen bu sürelerin emeklilik yaş hadlerinden indirilmesi suretiyle daha erken emekliliğe hak kazanabilmesi belirli şartlara bağlanmıştır. Bu şartları genel ve özel şartlar olarak ikiye ayırmak mümkündür.

A- GENEL ŞARTLAR

5510 sayılı Kanun’un yürürlüğü Ekim ayı başı olduğu için bakıma muhtaç çocuğu bulunan sigortalı kadınların erken emeklilik hakkını kazanma bakımından farklılıklar bulunmaktadır. 4/I-a ve 4/I-b sigortalıları için Kanun’un yürürlük tarihi 1 Ekim 2008, 4/I-c sigortalılarında ise maaşını ayın 1’inde alanlar için 1 Ekim 2008, ayın 15’inde alanlar için ise 15 Ekim 2008’dir.

Kadın sigortalının Kanun’un yürürlük tarihinden sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte birinin, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenerek eklenen bu sürelerin emeklilik yaş hadlerinden indirilebilmesi için;

– Sigortalının Kanun’un yürürlük tarihinden sonra sigortalı hizmetinin bulunması ya da isteğe bağlı sigorta primi ödemesi,

– Sigorta primi ödenmesi bulunduğu sürelerde bakıma muhtaç malûl çocuğunun bakımını üstlenmesi gerekmektedir.

B- ÖZEL ŞARTLAR

Bakıma muhtaç malûl çocuğu bulunan kadının erken emeklilik hakkına sahip olması için gerekli özel şartlar;

– Bakıma muhtaç malûl çocuğun prim ödenen süreler içinde yaşıyor olması,

– Çocuğun evlenmemiş olması,

– Sigortalı boşanmış ise çocuğun velayetinin mahkeme tarafından sigortalı anneye verilmesi,

– Çocuğun 828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerine göre korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz, sürekli ve yatılı olarak faydalanmıyor olması,

– Çocuk kontrol muayenesine tabi tutulmuş ise kontrol muayenesinin gerçekleşmesi  gerekmektedir.

Bakıma muhtaç malûl çocuğun ölümü halinde ölüm tarihi, velayetin anneden alınması halinde velayetin alındığı tarih, evlenmesi halinde evlendiği tarih, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretsiz, sürekli ve yatılı olarak faydalanması halinde bu tarih itibari ile dörtte bir oranında farazi olarak çalışılmış gibi eklenen gün sayısı ve bu sürelerin emeklilik yaşından indirilmesi kesintiye uğramaktadır.

 

IV- MALÛL ÇOCUĞU BULUNAN KADININ SİGORTALININ EMEK-LİLİK YAŞI VE PRİM ÖDEME GÜN SAYISININ HESABI

5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesinden sonra sigortalının prim ödediği dönem ile bakıma muhtaç malûl çocuğunun bakımının üstlenildiği dönemin aynı zaman diliminde gerçekleşmesi koşuluyla kadın sigortalının prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenmekte ayrıca eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilmektedir. Prim ödeme gün sayısına eklenecek ve yaş hadlerinden indirilecek süreyi hesap etmek için bakıma muhtaç malûl sigortalı çocuğun bakımı süresi içindeki sigorta primi ödenen gün toplamı 4’e bölünmeli, bulunan rakam toplam prim gün sayısına eklenmelidir. Sigortalının emekliliğe hak kazandığı yaştan eklenen süre kadarda geriye gidilmelidir.

Örnek:

Kadın sigortalının doğum tarihi: 01.05.1976

İlk defa sigortalı olduğu tarih: 01.04.1995

Tabi olduğu emeklilik yaşı: 51 yaş, (506/Geçici 81/B-C)

Çocuğunun bakıma muhtaç malûllük başlangıç tarihi: 01.05.2006

Çocuğun bakıma muhtaç malûllüğünün sona erdiği tarih: 15.04.2014

30.09.2008 tarihi itibari ile prim ödeme gün sayısı: 3700 gün

01.10.2008-15.04.2014 tarihleri arasındaki prim ödeme gün sayısı: 1600 gün

Örnekten anlaşılacağı üzere sigortalının çocuğu Kanun’un yürürlük tarihinden önce bakıma muhtaç malûl olduğu için prim ödeme gün sayısına eklenecek ve yaş hadlerinden indirilecek sürenin başlangıçı 01.10.2008 ve sürenin bitiş tarihi malûllüğün ortadan kalktığı 15.04.2014 tarihidir. Bu süreler içinde sigortalının 1600 gün prim ödemesi söz konusu olduğuna göre prim ödeme gün sayısına eklenecek süre ve yaş haddinden indirilecek süre 1600/4=400 gündür. Sigortalıya bakıma muhtaç malûl çocuğuna baktığı için 400 gün farazi çalışmış gibi sigortalılık süresi eklenecek sigortalı 3700+1600=5300 gün prim ödediği halde 5300+400= 5700 gün prim ödemiş gibi sayılacaktır. Sigortalının emeklilik yaşı olan 51 seneden 400 gün (1 yıl 1 ay 10 gün) geriye gidileceğinden kişi 49 yaşını 10 ay 20 gün geçtikten sonra yani doğduğu tarihin üzerine 49 yıl 10 ay 20 gün eklendikten sonraki tarihte emekli olabilecektir. Örnekteki kişinin doğum tarihi olan 01.05.1976 tarihine 49 yıl 10 ay 20 gün eklenince emeklilik yaş haddi 21.03.2026 tarihinde tamamlanacak kişi dilerse 22.03.2026 tarihinde tahsis talebinde bulunarak emekliliğe hak kazanacaktır.

Bakıma muhtaç malûl çocuğu bulunan kadın sigortalıların emekliliğe esas prim gün sayısı ve yaş haddinin tespiti hesabında yapılacak tek şey sigortalının toplam gün sayısına bakıma muhtaç malûl çocuğa bakıldığı dönemlerdeki gün sayısının dörtte birinin eklenmesi ve aynı şekilde yaş haddinin eklenen süre kadar geriye çekilmesidir.

 

V- SONUÇ

5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesi ile birlikte bakıma muhtaç malûl çocuğu bulunan kadın sigortalılara sosyal güvenlik hukuku kapsamında pozitif ayrım uygulanarak erken emekliliğinin sağlanması uygulaması Anayasa’nın eşitlik ilkesine aykırı olmayıp bizzat sosyal devlet ilkesinin sosyal sigortalara yansımasıdır. Sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler başlıklı Anayasa’nın 61. maddesinde kendini bulan ‘Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır ve Devlet, korunmaya muhtaç çocukların topluma kazandırılması için her türlü tedbiri alır.’ hükmü de böylesi bir korumayı gerekli kılar. 

Bakıma muhtaç derecede malûl çocuğu bulunan kadın sigortalıların, çocuğun bakımını üstlendiği dönemler için sigorta prim ödeme gün sayılarının dörtte birinin, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenmesi ve eklenen bu süreler kadar emeklilik yaş haddinin geriye çekilmesi uygulaması ile erken emekli olabilmesi için Kurum’a başvurarak tescil yaptırması gerekmektedir. Başvuruda zaman sınırlaması olmayıp, bakıma muhtaçlık ya da malûllüğün ilerde ortadan kalkabileceği ve bu sürelerin belgelendirilmesindeki güçlükler dikkate alınarak müracaatın zamanında yapılmasında sigortalı adına yarar bulunmaktadır.

 

 

Yazar:MuratGÖKTAŞ*

Yaklaşım / Temmuz 2009 / Sayı: 199