GELİR VERGİSİ KANUNU İLE ÖTV VE MTV KANUNU’NDA ENGELLİLER LEHİNE YAPILAN VERGİSEL DÜZENLEMELER

   

I- GİRİŞ

 

Türkiye İstatistik Kurumu’nun 2002 yılı verilerine göre, ülkemiz nüfusunun %12,29’unu özürlü kişiler oluşturmaktadır. Bu oran ve günümüz nüfusu esas alındığında, ülkemizde 9 milyona yaklaşan özürlü kişi bulunmaktadır. Bu kişilerin, çalışma güçlerinin bir kısmını veya tamamını kaybetmeleri sebebiyle vergi yasalarında lehlerine bir takım düzenlemeler yapılmıştır. Yapılan bu düzenlemelerin neler olduğu burada irdelenecektir.

 

II- GELİR VERGİSİ KANUNU’YLA DÜZENLEMİŞ OLAN SAKATLIK İNDİRİMİ

 

A- SAKATLIK İNDİRİMİ NEDİR VE SAKATLIK İNDİRİMİ TUTARLARI NE KADARDIR?

 

193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 31. maddesi hükmüne göre,‘Çalışma gücünün asgari % 80’ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derece sakat, asgari % 60’ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derece sakat, asgari % 40’ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ise üçüncü derece sakat sayılır ve aşağıda sakatlık dereceleri itibariyle belirlenen aylık tutarlar, hizmet erbabının ücretinden indirilir.

 

Sakatlık İndirimi (278 Seri No’lu GVKGT ile 01.01.2011’den itibaren),

 

– Birinci derece sakatlar için 700 TL  

 

– İkinci derece sakatlar için 350 TL

 

– Üçüncü derece sakatlar için 170 TL dır

 

Sakatlık derecelerinin tespit şekli ile uygulamaya ilişkin esas ve usuller Maliye, Sağlık ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik bakanlıklarınca bu konuda müştereken hazırlanacak bir yönetmelikle belirlenir.’

 

 

 

Bu tutarlar, sakat ücretlilerde ve bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan hizmet erbabının aylık tevkifat matrahından, serbest meslek faaliyetinde bulunan özürlüler ile bakmakla yükümlü olduğu serbest meslek erbabının ve basit usulde vergilendirilenlerin yıllık beyan edilecek gelirlerinden indirilir.

 

 

 

B- SAKATLIK İNDİRİMİNDEN KİMLER FAYDALANACAKTIR?

 

Gelir Vergisi Kanunu’nun 31.maddesine göre sakatlık indiriminden sadece ücretliler yararlanmaktaydı. Bu Kanun’un 89/3. maddesinde 4842 sayılı Kanun’la yapılan değişiklik ile sakatlık indiriminin kapsamı genişletilmiştir. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 89/3. maddesine göre, serbest meslek faaliyetinde bulunan veya basit usulde vergilendirilen özürlülerin beyan edilen gelirlerine, 31. maddede yer alan esaslara göre hesaplanan yıllık indirim, gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirden indirilebilir. Anılan madde hükme göre, bu indirimden bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan serbest meslek erbabı ile hizmet erbabı (tevkifat matrahı dahil) da yararlanır.

 

Bu durumda, sakatlık indiriminden aşağıdaki kişiler yararlanabilecektir:

 

– Ücretli olarak çalışan özürlü hizmet erbabı,

 

– Serbest meslek faaliyetinde bulunan özürlü serbest meslek erbabı,

 

– Basit usulde vergilendirilen özürlüler,

 

– Bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan serbest meslek erbabı,

 

– Bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan ücretliler

 

Bunlardan ücretli olarak çalışan özürlü hizmet erbabı bu indirimden aylık yararlanır. Yani, aylık olarak belirlenen tutarlar bu kişilerin aylık ücretlerinden indirildikten sonra gelir vergisi kesintisi yapılır.

 

Diğer taraftan, serbest meslek faaliyetinde bulunan özürlüler ile basit usulde vergilendirilen özürlüler tarafından gelir vergisi beyannamesi ile beyan edilen gelirlerinden, 31. maddede yer alan esaslara göre yıllık olarak hesaplanan sakatlık indirimi, gelir vergisi matrahına ulaşılırken indirim konusu yapılabilir. Yine, bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan serbest meslek erbabı ile hizmet erbabı da söz konusu indirimi, gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirden düşebileceklerdir.

 

 

 

C-SAKATLIK İNDİRİMİ UYGULAMASI NASIL YAPILMAKTADIR?

 

Gelir Vergisi Kanunu’nun 31. maddesine göre hazırlanan ‘Sakatlık İndiriminden Yararlanacak Hizmet Erbabının Sakatlık Derecelerinin Tespit Şekli İle Uygulanması Hakkında Yönetmelik’le özürlülerin çalışma gücü kayıp oranları belirlenmektedir. Bu Yönetmelik esaslarına göre oluşturulan Merkez Sağlık Kurulu, özürlü vatandaşların yetkili sağlık kuruluşlarından aldıkları raporları görüşerek ödevlilerin çalışma gücü kayıp oranlarını Devlet Bakanlığı’nca hazırlanan ‘Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırılması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik’in([1]) Eki Cetvellere göre belirler. Belirlenen çalışma gücü kayıp oranlarına göre girecekleri dereceler Başkanlıkça belirlenerek ödevlilere tebliğ edilir.

 

D- SAKATLIK İNDİRİM İÇİN NEREYE, HANGİ BELGELERLE BAŞVURULACAKTIR?

 

Sakatlık indiriminden faydalanmak isteyen ödevliler aşağıda belirtilen belgelerle birlikte vergi dairesi başkanlığı olan illerde ilgili grup müdürlüğüne, valiliklerde ise gelir müdürlüğüne, bağımsız vergi dairesi bulunan ilçelerde vergi dairesi müdürlüğe, vergi dairesi olmayan yerlerde malmüdürlüklerine bir dilekçe ile aşağıda belirtilen belgeler ile birlikte başvurulacaktır.

 

– Özürlü hizmet erbabı ile hizmet erbabının bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişiler için; çalıştığı işyerinden alacağı hizmet erbabı olduğunu gösterir belge, üç adet fotoğraf, çalıştığı yerden alacağı hizmet erbabı olduğunu gösterir belge, özürlü kişilerin nüfus cüzdan örnekleri, özürlü kişiye bakmakla yükümlü olduğunu gösterir belge gerekmektedir.

 

– Özürlü serbest meslek erbabı için; vergi kimlik numarasını gösteren belge, nüfus cüzdanı örneği ve üç adet fotoğraf gerekmektedir.

 

– Serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişiler için; serbest meslek erbabının vergi kimlik numarasını gösteren belge, Özürlü kişilerin nüfus cüzdanı örneği ve üç adet fotoğrafı, Özürlü kişiye bakmakla yükümlü olduğunu gösterir belge gerekmektedir.

 

– Basit usulde vergilendirilen özürlüler için; vergi kimlik numarasını gösteren belge, nüfus cüzdanı örneği ve üç adet fotoğraf gerekmektedir.

 

III- SIFIR ARAÇ ALIMINDA ÖTV İSTİSNASI

 

31.07.2004 tarihi itibariyle yürürlüğe giren 5228 sayılı Kanun’la Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun 7/2. maddesi hükmünde yapılan değişikle, bu Kanun’a ekli (I)I sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tabi olanların ilk iktisabında engellilere tanınan istisnanın kapsamı genişletilmiştir. Anılan madde hükmüne göre,‘(II) sayılı listede yer alan kayıt ve tescile tâbi mallardan;

 

a) 87.03 (motor silindir hacmi 1.600 cm³’ü aşanlar hariç), 87.04 (motor silindir hacmi 2.800 cm³’ü aşanlar hariç) ve 87.11 G.T.İ.P. numaralarında yer alanların, sakatlık derecesi % 90 veya daha fazla olan malûl ve engelliler tarafından,

 

b) 87.03 (motor silindir hacmi 1.600 cm³’ü aşanlar hariç), 87.04 (motor silindir hacmi 2.800 cm³’ü aşanlar hariç) ve 87.11 G.T.İ.P. numaralarında yer alanların, bizzat kullanma amacıyla sakatlığına uygun hareket ettirici özel tertibat yaptıran malûl ve engelliler tarafından,

 

beş yılda bir defaya mahsus olmak üzere ilk iktisabı,’ÖTV’den istisnadır.

 

Kanun’un 7. maddesinin 5228 sayılı Kanun’la değişik 2 numaralı fıkrası ile (II) sayılı listedeki kayıt ve tescile tabi mallardan 87.03 (motor silindir hacmi 1.600 cm³’ü aşanlar hariç), 87.04 (motor silindir hacmi 2.800 cm³’ü aşanlar hariç) ve 87.11 G.T.İ.P. numaralarında yer alanların, sakatlık derecesi % 90 veya daha fazla olan malul ve engelliler ile bizzat kullanma amacıyla sakatlığına uygun hareket ettirici özel tertibat yaptıran malul ve engelliler tarafından beş yılda bir defaya mahsus olmak üzere ilk iktisabı vergiden istisna edilmiştir.

 

Öte yandan, Özel Tüketim Vergisi KDV’nin matrahına dahil olduğundan istisna tutarının % 18’i tutarında KDV de hesaplanmayacaktır.

 

A- SAKATLIK DERECELERİ % 90 VE DAHA FAZLA OLAN MALUL VE ENGELLİLER ADINA KAYITLI ARAÇLARDA İSTİSNA UYGULAMASI

 

(II) sayılı listedeki kayıt ve tescile tabi araçlardan 87.03 (motor silindir hacmi 1600 cm³’ü aşanlar hariç), 87.04 (motor silindir hacmi 2800 cm³’ü aşanlar hariç) ve 87.11 tarife pozisyonlarında yer alanların, sakatlık derecesi % 90 veya daha fazla olan malul ve engelliler tarafından beş yılda bir defaya mahsus olmak üzere ilk iktisabı ÖTV’den müstesnadır. Bu istisnadan yararlanmak için, sakatlık derecesi % 90 veya daha fazla olan malul ve engellilere ait taşıtın özel tertibatlı olması şartı aranmayacaktır. Sakatlık dereceleri, Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik’lebelirlenen esaslara göre tespit edilecektir. Söz konusu Yönetmeliğe göre sakatlık derecesinin % 90 veya daha fazla olduğuna dair yetkili sağlık kuruluşlarından alınacak sağlık kurulu raporu, araçların ilk iktisabının yapılacağı motorlu araç ticareti yapanlar tarafından vergi dairesine verilecek 2A numaralı ÖTV beyannamesine eklenecek ve beyannamede ÖTV hesaplanmayacaktır. Vergi dairesince kabul edilen beyanname ve ekleri incelenerek tahakkuk fişi ve istisna uygulandığını gösteren ‘ÖTV Ödeme Belgesi’ düzenlenecek ve mükellefe verilecektir.

 

B- MALUL VE ENGELLİLER TARAFINDAN BİZZAT KULLANMAK AMACIYLA İLK İKTİSABI YAPILAN ARAÇLARDA İSTİSNA UYGULAMASI

 

(II) sayılı listedeki kayıt ve tescile tabi araçlardan 87.03 (motor silindir hacmi 1600 cm³’ü aşanlar hariç), 87.04 (motor silindir hacmi 2800 cm³’ü aşanlar hariç) ve 87.11 tarife pozisyonlarında yer alanların, bizzat kullanmak amacıyla sakatlığına uygun hareket ettirici özel tertibat yaptıran malul ve engelliler tarafından ilk iktisabı ÖTV’den istisna edilmiştir. Bu istisnadan yararlanan kişilerin istisna uygulanan araçları ilk iktisaplarına ilişkin olarak mükellefler tarafından verilecek ÖTV beyannamesine;

 

– Alıcının maluliyeti veya sakatlığı ile özel tertibat yaptırılan araçları kullanabileceğine dair Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik hükümleri uyarınca yetkili sağlık kuruluşlarından alınan sağlık kurulu raporu,

 

– Aracın sakatlığa uygun olarak tadil edildiğine dair teknik belgenin aslı veya noter onaylı örneği,

 

– Alıcının ‘H’ sınıfı sürücü belgesinin fotokopisi,

 

eklenecek ve beyannamede ÖTV hesaplanmayacaktır.

 

Vergi dairesince kabul edilen beyanname ve ekleri incelenerek, araçta yapılan özel tertibatın raporda yazılı sakatlığa uygun hareket ettirici bir tadilat olduğu tespit edilecektir. Bu tespit üzerine tahakkuk fişi ve istisna uygulandığını gösteren ‘ÖTV Ödeme Belgesi’ düzenlenecek ve mükellefe verilecektir.

 

C– İLK İKTİSABINDA İSTİSNA UYGULANAN TAŞITLARIN DEVRİ HALİNDE VERGİLEME

 

1- İlk İktisaptan İtibaren 5 Yıl İçinde Devredilen Taşıtlarda Vergileme

 

ÖTV Kanunu’nun 15. maddesinin (2) numaralı fıkrasının (a) bendi hükmü gereğince, (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tabi olanların ilk iktisabında ÖTV istisnasından yararlananların, bu taşıtı istisnadan yararlanmayan bir kişi veya kuruma devretmesi halinde, bu devir dolayısıyla adına kayıt ve tescil işlemi yapılandan, ilk iktisaptaki matrah üzerinden, kayıt ve tescil tarihindeki orana göre, bu tarihte tarh ve tahakkuku yapılacak olan ÖTV tahsil edilecektir.

 

Ancak, bu hükmün uygulanması için söz konusu taşıtların ilk iktisap tarihinden itibaren 5 yıl içinde satılması gerekir. Bu bakımdan, yukarıda bahsi geçen taşıtların malul ve sakatlar tarafından ilk iktisabından itibaren 5 yıl içinde satılması durumunda, ilk iktisaptaki matrah üzerinden, kayıt ve tescil tarihindeki orana göre, bu tarihte tarh ve tahakkuku yapılacak olan ÖTV tahsil edilecektir.

 

Anılan maddenin (3) numaralı fıkrasının Maliye Bakanlığı’na verdiği yetkiye istinaden, bu işlemde alıcının beyanname vermesi suretiyle vergileme yapılması uygun görülmüştür.

 

Ancak ilk iktisabında istisna uygulanan söz konusu taşıt araçlarının veraset yoluyla intikallerinde bu hüküm uygulanmayacaktır. Yani, istisna nedeniyle alınmayan ÖTV’nin tarh ve tahakkuk ettirilerek istenmesi söz konusu olamayacaktır.

 

2- İlk İktisap Tarihinden İtibaren 5 Yıl Sonra Devredilen Taşıtlarda Vergileme

 

06.06.2008 tarihinde yayımlanan 01.07.2008 tarihinde yürürlüğe giren olan 5766 sayılı Kanun’un 19. maddesi ile ÖTV Kanunu’nun 15. maddesinin (2) numaralı fıkrasının (a) bendinin sonuna yeni bir hüküm eklenmiş olup, bu hüküm uyarınca, malul ve sakatlar tarafından ÖTV istisnasından yararlanarak iktisap edilen araçların iktisap tarihinden 5 yıl sonra devredilmesi durumunda ÖTV aranmayacaktır. Bu bakımdan, engellilerin ÖTV istisnasından yararlanarak ÖTV ödemeden ilk iktisap ettikleri araçları 5 yıl geçtikten sonra satmaları halinde ÖTV istenmeyecektir.

 

IV- MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİ KANUNU’YLA YAPILAN DÜZENLEMELER

 

5035 sayılı Kanun’un 22. maddesi ile Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu’nun istisnalara ilişkin 4. maddesinin (c) bendi; ‘Sakatlık dereceleri % 90 ve daha fazla olan malul ve engellilerin adlarına kayıtlı taşıtlar ile diğer malûl ve engellilerin, bu durumlarına uygun hale getirilmiş özel tertibatlı taşıtlar.’olarak yeniden düzenlenmiştir. Bu yeni düzenleme, 01.01.2004 tarihi itibariyle geçerlilik kazanmıştır.

 

Yapılan düzenleme ile malul ifadesine engelliler ifadesi eklenmiş, malul ve engellilerin bu istisnadan yararlanma şartı olan ‘bizzat kullanmak‘ zorunluluğu uygulamadan kaldırılarak; sakatlık dereceleri % 90 ve daha fazla olan malul ve engellilerin adlarına kayıtlı taşıtlar ile diğer malul ve engellilerin adlarına kayıtlı olan ve malul ve engellilerin bu durumlarına uygun hale getirilmiş özel tertibatlı taşıtlar motorlu taşıtlar vergisinden istisna edilmiştir. Anılan istisnanın uygulama şekli aşağıda açıklanmıştır.

 

A- SAKATLIK DERECELERİ % 90 VE DAHA FAZLA OLAN MALÛL VE ENGELLİLERE AİT TAŞITLARDA İSTİSNA UYGULAMASI

 

Sakatlık dereceleri % 90 ve daha fazla olan malul ve engellilerin bu durumlarını tam teşekküllü Devlet hastanesinden alınmış olan sağlık kurulu raporu ile ilgili vergi dairelerine belgelendirmeleri halinde, söz konusu malul ve engellilerin kendi adlarına kayıt ve tescil edilmiş olan taşıtları, motorlu taşıtlar vergisine tabi tutulmayacaktır. Bu istisnadan yararlanmak için, söz konusu malul ve engellilere ait taşıtın özel tertibatlı veya özel tertibatlı hale getirilmiş olması şartı aranmayacaktır.

 

B- DİĞER MALUL VE ENGELLİLERE AİT TAŞITLARDA İSTİSNA UYGULAMASI

 

Sakatlık dereceleri % 90’dan az olan malul ve engellilerin bu durumlarını; tam teşekküllü Devlet hastanesinden alınan sağlık kurulu raporu ile belgelendirmeleri ve kendi adlarına kayıt ve tescilli olan taşıtların engellilik haline uygun özel tertibatlı veya özel tertibatlı hale getirilmiş taşıtlar olduğunu belirten ‘Motorlu Araç Tescil Belgesi’nin ilgili tescil kuruluşlarınca onaylanmış örneği ile ‘Araçlar İçin Teknik Belge’ ve ‘Proje Raporu’nun aslı veya noter onaylı örneğini ilgili vergi dairelerine ibraz etmeleri halinde bu istisna hükmünden yararlanabileceklerdir.

 

C- MALUL VE ENGELLİLER İSTİSNASI İLE İLGİLİ BİLDİRİM

 

Malul ve engelliler istisnasından yararlanacak olan malul ve engelliler tarafından; genel tebliğ ekinde örneği bulunan (EK: 1) ‘Malul ve Engelliler Adına Kayıt ve Tescilli Taşıtlarda Motorlu Taşıtlar Vergisi İstisnası Bildirim Formu’ düzenlenerek (Bildirim Formu’nun www.gib.gov.tr internet adresinde bulunan örneğinin düzenlenmesi mümkün bulunmaktadır.) istisnadan yararlanmak için gerekli olan diğer belgeler ile birlikte ilgili vergi dairesine verilecektir.

 

V- SONUÇ

 

Çalışma güçlerinin bir kısmını veya tamamını kaybetmiş engelliler, toplum içerisinde daha iyi koşullarda yaşamayı hak etmektedirler. Bu bağlamda, Özel Tüketim Vergisi Kanunu ile malul ve engellilere yönelik yapılan düzenlemelerle bu kişilerin araç almaları teşvik edilmeye ve böylelikle daha iyi koşullarda yaşamalarına destek sağlanmaya çalışılmıştır.

 

Ancak, yeni yasalaşan 5766 sayılı Kanun öncesinde malul ve engellilere yönelik ÖTV istisnası verginin ötelenmesi anlamına gelmekteydi. Zira, iktisap edilen aracın satışı durumunda, bu ÖTV’nin ödenmesi söz konusu olmaktaydı. Ancak, yukarıda anılan 5766 sayılı Kanun’un yasalaşması ile birlikte malul ve engellilerin ilk iktisap ettikleri araçların 5 yıl içinde satışı durumunda tarh ve tahsil edilmeyen ÖTV’nin alınacağı; 5 yıl geçtikten sonra satılması durumunda ise, ilk iktisapta alınmayan ÖTV’nin tarh ve tahsil edilmeyeceği hükme bağlanmıştır.

 

Engelli kişilerin yaşam standartlarının daha iyi duruma gelmesi adına bu vergisel desteğin sağlanmasının çok yerinde bir düzenleme olduğu açıktır.