I- GİRİŞ

Norm ve standartları birleştirirken 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa bakıldığında eskinin SSK sigortalılarına 4/a sigortalıları, eskinin Bağ-Kur sigortalılarına 4/b sigortalıları eskinin Emekli Sandığı iştirakçilerine 4/c sigortalısı olarak isimlendirilebileceği görülmektedir.  Bağımsız çalışanların sigortalılık türün olan Bağ-Kur sigortalılığı hemen hemen aynı vasıflarını 4/b sigortalılığı adı altında devam ettirmektedir. Hal böyle olunca Bağ-Kur sigortalıları açısından dün yaşanan sorunlarına bir kısmı bugün 4/b sigortalıları adı altında yaşanmaya devam etmektedir. Yanlışlığın hele aylık bağlandıktan sonra fark edilmesi pürüzleri artıran, hukuki ihtilaflara, dahası davalar yol açan bir olgu olmaktadır. 5510 sayılı Kanun çerçevesinde SGK’nın bu konulardaki yaklaşımını bilmenin bu konulardaki sorunların teşhis ve çözümünün ilk adımı olacağı açık bulunmaktadır.

II- 4/b SİGORTALILARININ YANLIŞ BAĞLANAN AYLIK SORUNLARI

4/b sigortalılığını sona erdirdikten sonra 4/b sigortalılığı kapsamında hizmetleri bildirilerek, 4/a veya 4/b sigortalılıkları kapsamında aylık bağlanan sigortalılardan, aylık bağlandıktan sonra, 4/b sigortalılığına ilişkin hizmetlerine ilişkin prim borcunun tamamen ödenmeden hizmet bildirildiğinin sonradan tespiti durumunda bağlanan aylığın başlangıç tarihi itibariyle durdurulması gerekmekle birlikte SGK burada bir adım atacaktır.  Bu durumda sigortalıya söz konusu borcu tebliğ edilerek ödenmesi sağlanacak, ödendiği tarihten itibaren de aylık ilk başlangıç tarihinden itibaren devam ettirilecektir. Bir ay içinde ödeme yapılmazsa aylık bu defa durdurulacaktır. Burada sigortalının kusurunun bulunmaması nedeniyle SGK’nın hukuki açıdan haksız duruma düşmemek adına hak kaybını önlemeyi amaçladığı anlaşılmaktadır.

Yine bu duruma benzer şekilde aylık tahsis talep tarihinden önce 4/b sigortalılığı kapsamında sigortalılığı sona erenlerden SGK kayıtlarında bulunduğu halde, aylık bağlama işlemleri sırasında gerek sigortalılar tarafından beyan edilmemesi gerek SGK tarafından yeterli kontrollerin yapılmaması gerekse herhangi bir nedenle hizmetin tahsis talep tarihinde SGK kayıtlarına işlenmemesi gibi muhtelif nedenlerle o ana kadar saptanmamış 4/b kapsamında hizmet süreleri tespit edilirse bu süreye ilişkin prim borcu ödenmek kaydıyla dikkate alınacak, buna mukabil aylıkların başlangıç tarihi değiştirilmeyecektir. İlk paragrafta kesik hesaplama ikinci paragrafta ise sonradan tespit edilen hizmet süresi nedeniyle bir borç söz konusudur ve her iki durumda da doğan borcun 1 ay içinde ödenmesi istenecek, ödeme halinde aylık süre kaybı olmaksızın ödenmeye devam edilecektir.

Örneğin, sigortalının tahsis talebinde bulunduğu 15.10.2010 tarihinden önce 01.01.1991-31.12.1994 yılları arasında açık başka bir vergi mükellefiyeti olduğu tahsis aşamasından sonra 2011 yılında ortaya çıkmış ve elbette dört yıllık bu borcu da aylığa engel mahiyet kazanmıştır.

Bu durumda, sigortalının daha önce dikkate alınmayan 4/b sigortalılığı kapsamındaki hizmetine ilişkin prim tutarları kendisine tebliğ edilerek 1 ay içerisinde ödemesi istenecek, sigortalının 1 aylık süre içinde prim borcunu ödememesi halinde aylığı durdurulacak, prim borcunu ödemesi durumunda söz konusu hizmet süreleri dikkate alınarak yine tahsis talep tarihi olan 15.10.2010 tarihi itibariyle aylık yeniden hesaplanacak ve aylık başlangıç tarihi değiştirilmeyecektir.

Sigortalılığı devam ediyorken başvurusu sonucu tahsis edilen aylığı sonradan tespit edilen prim borcu nedeniyle durdurulması gerekenlerin durumu ise farklıdır. Bunlar da eksik prim tutarlarını 1 ay içinde ödemeleri halinde aylıklarını bağlanma tarihi itibariyle kurtarabilecekler, yani prim borçları ödenmek kaydıyla bunların aylıkları, aylık başlangıç tarihi itibariyle geçerli sayılacak ve aylıklar başlangıç tarihi değiştirilmeden ödenmeye devam edilecektir. Ancak bunların 4/b kapsamındaki hizmetlerinin tahsis talep tarihine kadar zorunlu, tahsis talep tarihinden sonraki kısmının da sosyal güvenlik destek primine tabi hizmet olarak kabul edilmesi gerekmektedir.

Sigortalılık hallerinin çakışması nedeniyle geçerli sayılmayan 4/b sigortalılığı kapsamındaki hizmetlerin, sigortalının 4/a sigortalılığı kapsamındaki işinden ayrıldığı tarih ile tahsis talebinde bulunduğu tarih arasında devreye girmesi nedeniyle, tahsis talep tarihi itibariyle 4/b sigortalılığı kapsamındaki hizmetlerine ilişkin prim borcu ortaya çıkan sigortalıların tahsis talep tarihine kadarki hizmetleri zorunlu sigortalılık kapsamında değerlendirilerek aylıkları, aylık başlangıç tarihi değiştirilmeden yeniden hesaplanması gerekmekte, hizmetin tahsis talep tarihinden sonra devam etmesi durumunda ise bu tarih itibariyle hakkında sosyal güvenlik destek primi uygulanması icap etmektedir.

Örneğin uzunca bir süre 4/a sigortalılığından prim ödeyen sigortalı (A)’nın aynı zamanda sonradan başlayan vergi mükellefiyetinden dolayı pasif durumda 4/b sigortalılığı bulunmaktadır. Sigortalı 17.09.2011 tarihinde yaş koşulunu da tamamlayarak 4/a sigortalılığından emekliliği hak etmektedir. Tabii 4/a sigortalılığından emeklilik bakımından işten ayrılması şart olduğundan sigortalı 14.09.2011 tarihi itibariyle işten ayrılmıştır. Aylık başvurusunu 18.09.2011 tarihinde yapan sigortalı A için 15.09.2011 tarihinden itibaren 4/b sigortalılığı otomatikman devreye girmiş olacak ve 4/b sigortalılığı borcu birikmeye başlayacaktır. Bu borcun aylık bağlandıktan sonra tespiti halinde oluşacak borç 15.09.2011-18.09.2011 tarihleri arası için normal prim borcu şeklinde, 19.09.2011 tarihinden sonraki süreçte ise sosyal güvenlik destek primi biçiminde oluşacaktır. Sigortalı (A)’nın 4/b sigortalılığı kapsamındaki hizmetlerine ilişkin prim borcu kendisine tebliğ edilerek 1 ay içerisinde ödemesi istenecektir. Söz konusu primlere ilişkin borcun ödenmesi şartıyla hizmetlerin zorunlu hizmet olarak değerlendirilmesi ve tahsis talep tarihi itibariyle aylığın hesabında dikkate alınması gerekmekte olup aylık başlangıç tarihinin değiştirilmesi gerekmemektedir. Sigortalının tahsis talep tarihinden sonraki 4/b sigortalılığı kapsamındaki hizmetlerinin sosyal güvenlik destek primine dönüştürülmesi gerekmektedir.

Bir dönem içinde bulundukları Bağ-Kur veya 4/b sigortalılıklarına ilişkin olarak aylık tahsisinden sonra borç çıkan 4/a sigortalılığı emeklilerinin de aynı şekilde 4/b sigortalılığı borçlarını kendilerine tebliğ tarihinden itibaren 1 ay içinde ödememeleri durumunda aylıklarının kesilmesi gerekmektedir.

Yeri gelmişken temas etmekte fayda bulunmaktadır ki 5510 sayılı Kanuna göre sigortalılara yaşlılık sigortasından aylık bağlanabilmesi için 4/b sigortalılarından faaliyetine devam edeceğini beyan eden sigortalılar hariç olmak üzere tüm sigortalıların işten ayrılma koşulunun gerçekleşmesi gerekmektedir. Öyle ki bu kuralın çiğnenmesi emeklilik için gerekli şartlarının tümü sağlanmışken alınmış olan aylıkların iadesini gerektirecek kadar önemli bir nüanstır. İşten ayrıldıktan sonra tahsis talebinde bulunan 4/a sigortalılarından aylık bağlandıktan sonra tahsis talebinde bulunduğu tarihte çalışmalarının devam ettiği tespit edilenler için, çalışmalarının fiili olup olmadığı hususunda sosyal güvenlik kontrol memurları ile sosyal güvenlik denetmenlerince inceleme yapılmakta, fiili çalışmanın bulunması halinde, aylık başlangıç tarihi itibariyle iptal edilerek yersiz ödenen aylıkların tahsili yoluna gidilmektedir.

Sigortalıların tahsis talebinde bulundukları tarihte işten ayrılma koşulunun gerçekleşmediğinin sonradan tespit edilmesi halinde, sigortalılara yersiz ödenen aylıkların tahsili yoluna gidilmektedir. Ancak, söz konusu sigortalıların işten ayrıldıkları tarihe kadar geçen hizmetleri dikkate alınarak aylıkları yeniden hesaplanacak ve işten ayrılma koşulunun yerine geldiği tarihi takip eden aybaşından itibaren tahsis talep şartı aranmaksızın aylıkları yeniden başlatılması gerekmektedir.

III- SONUÇ

Genç yaşta çapraşık ve girift bir duruma gelmiş sosyal güvenlik sistemimizde norm ve standartları birleştirme iddiasındaki 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu da bu alandaki kargaşayı gidermiş değildir. Hal böyle iken sigortalıların kendileriyle ilgili bilmeleri gerekli çok sayıda önemli ayrıntı bulunmaktadır. Yazımızda bu ayrıntılardan yaşlılık aylığı başvurusunda 4/a sigortalısı olarak çalışılan işten ayrılmanın veya şayet devam edecek bir 4/b sigortalılığı varsa bu duruma ilişkin beyanda bulunmanın öneminin yanı sıra sonradan saptanan 4/b sigortalılığı prim borçlarının 4/a sigortalılığından veya 4/b sigortalılığından bağlanan aylıklara olumsuz etkilemesi söz konusu olan süreçteki uygulamayı ortaya koymaya çalıştık. Günümüzde hiç de seyrek karşılaşılan bir durum olmayan böylesi durumlarda söz konusu borçlar kimi zaman yanlış hesaplamadan kimi zaman da vergi kaydı, esnaf sicil kaydı, meslek odası kaydı gibi unsurlara sonradan ulaşılması nedeniyle sonradan tespit edilen ek Bağ-Kur hizmetleri nedeniyle olabilmektedir.  Elbette tüm bu durumlar sigortalı kusuru olmayan durumları içermekte, normalde aylık kesilmesine ve alınmış ayıkların faizli olarak iadesine neden olan durulmadan doğan nevzuhur borcun bir ay içinde ödenmesiyle sorununun tatlıya bağlanmasını ihata etmektedir.  

Yazar:Şevket TEZEL*

E-Yaklaşım / Eylül 2011 / Sayı: 225

___________________________________________________

(*)        TTA Genel Müdürlüğü, Personel Dairesi Başuzmanı