I- GİRİŞ

İş kazası ve meslek hastalığı sigortası 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile düzenlenmiş olan kısa vadeli sigorta kolları arasındadır. Bu sigorta kolları kapsamına giren hallerin belli bir süre içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirilmesi gerekmektedir. Aksi halde Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yaptırımlar uygulanmaktadır ve bu yaptırımlar genellikle yüklü maliyetlere yol açmaktadır. Mesleki eğitim görenlerin (çırak, stajyer vb.) sigortalılık statülerinin farklılığı nedeniyle bildirim yükümlülüğünün kime ait olduğuna ilişkin karışıklıklar yaşanmakta ve yükümlülük sahipleri yüklü yaptırımlar ile karşılaşabilmektedir.

Yazımızda 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(1) ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği(2) çerçevesinde hangi olayların iş kazası ve meslek hastalığı halleri sayıldığı ve aday çırak, çırak ve stajyerlerin maruz kaldıkları iş kazası ve meslek hastalığı hallerinde bildirim yükümlülüğüne ilişkin bilgiler verilecektir.

II- İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI HALLERİ

A- İŞ KAZASI

5510 sayılı Kanun uygulaması bakımından iş kazası,

a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,

b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle,

c) Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

d) Bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında

meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özre uğratan olay olarak tanımlamıştır.

Yukarıda geçen Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamındaki kadın sigortalı ibaresi, hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan kadın sigortalıları ifade etmektedir.

Sigortalıların iş kazasına bağlı olarak sigorta yardımlarından yararlanabilmeleri için,  olayın Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından iş kazası olarak kabul edilmesi gerekir.

B- MESLEK HASTALIĞI

Meslek hastalığı ise, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir.

Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğu;

a) Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen sağlık kuruluşları tarafından usulüne uygun olarak düzenlenen sağlık kurulu raporu ve bu raporun dayanağı tıbbi belgelerin,

b) Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından gerekli görülmesi hallerinde işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıbbi sonuçları ortaya koyan denetim raporları ve gerekli diğer belgelerin

Sağlık Kurulunca incelenmesiyle tespit edilecektir.

III- ÇIRAK, STAJYER VB.’NİN SİGORTALILIĞI

Konuya ilişkin açıklamalara geçmeden önce konuya ilişkin tanımlara yer verilmesi uygun olacaktır:

Aday Çırak: Çıraklığa başlama yaşını doldurmamış ve çıraklık döneminden önce kendisine işyeri ortamı tanıtılan, sanat ve mesleğinin ön bilgileri verilen kişi.

Çırak: Çıraklık sözleşmesi esaslarına göre bir meslek alanında mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve iş alışkanlıkları iş içerisinde geliştirilen kişi.

Stajyer: Öğretim programlarıyla kazandırılması öngörülen mesleki bilgi, beceri, tutum ve davranışlarını geliştirmeleri, sektörü tanımaları, iş hayatına uyumları, gerçek üretim ve hizmet ortamında yetişmeleri amacıyla işletmelerde zorunlu olarak mesleki çalışma yapan kişi.

Aday çırak, çırak, stajyer ile işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler, ortaöğretimleri sırasında işletmelerde tamamlayıcı eğitim veya alan eğitimi kapsamında çalışan öğrenciler iş kazaları ve meslek hastalığı sigortası kapsamında sigortalı sayılmaktadırlar.

Ancak yukarıda sayılan sigortalıların tescil ve bildirimleri çalıştıkları işyerleri tarafından yapılmamaktadır. Bu sigortalılardan;

– Aday çırak, çırak ve işletmelerde mesleki eğitim görenler ile mesleki veya teknik ortaöğretimde okumakta iken staja tabi tutulan öğrenciler ile tamamlayıcı eğitim ya da alan eğitimi gören öğrenciler için sigorta tescilinin sağlanması, prim ve hizmet belgelerinin verilmesi ve primlerin ödenmesi yükümlülüğü Milli Eğitim Bakanlığı veya bu öğrencilerin eğitim gördükleri okullar veya kurumlardır.

– Yüksek öğrenim sırasında staja tabi tutulan veya işletmelerde mesleki eğitim gören öğrenciler için öğrenim gördükleri yüksek öğretim kurumudur.

IV- ÇIRAK, STAJYER VB.’NİN İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞININ BİLDİRİLMESİ

İş kazası ve meslek hastalığı hallerinde örneği Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ile belirlenmiş olan iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesidüzenlenerek Sosyal Güvenlik Kurumu’na verilecektir. Bildirgeyi vermekle yükümlü olanlar bildirgeyi e-sigorta yolu ile verebilecekleri gibi doğrudan ya da posta yoluyla ilgili üniteye de verebilirler. Bildirgenin verilmesine ilişkin bildirim süreleri ve bildirim yükümlülüğünün kimlere ait olduğu aşağıda açıklanmıştır.

A- BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ

5510 sayılı Kanun’a göre iş kazaları Sosyal Güvenlik Kurumu’na iş kazasının meydana geldiği tarihten sonraki 3(üç) iş günü içerisinde bildirilmelidir.

Örnek-1: Pazartesi günü meydana gelen bir iş kazası en geç Perşembe günü bildirilmelidir.

Örnek-2: Perşembe günü meydana gelen bir iş kazası en geç Salı günü bildirilmelidir.

Ancak kaza olayı işverenin kontrolü dışındaki yerlerde iş kazası geçirmeleri halinde ve iş kazası ile ilgili bilgi alınmasına engel olacak durumlarda iş kazasının öğrenildiği tarihten sonraki 3(üç) iş günü içerisinde bildirim yapılmışsa süresi içerisinde yapılmış sayılacaktır.

Meslek hastalığının bildirilmesi yükümlülüğü 5510 sayılı Kanun’un 14. maddesi ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin 36. maddesinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemelere göre meslek hastalığının bildirilmesi için belirlenmiş olan süre de 3 (üç) iş günüdür. Bu süre meslek hastalığının öğrenildiği günden başlayarak hesaplanır.

Örnek-3: (A) sigortalısı meslek hastalığına tutulmuş ve bu durumu işverene Salı günü haber vermiştir. Bildirim süresi olan üç iş günü, Salı gününden başlayacağından Perşembe günü sona erecektir.

Yukarıda açıklandığı üzere aday çırak, çırak, stajyer vb. mesleki eğitim görenlerin sigortalılık tescil ve bildirimleri ile ilgili işlemler eğitim gördükleri kurumlar tarafından yapılmaktadır. Ancak iş kazası ve meslek hastalığının bildirilmesi yükümlülüğünde durum farklıdır ve bu husus 5510 sayılı Kanun’un 13. ve 14. maddelerinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemelere göre aday çırak, çırak, stajyer vb. mesleki eğitim gören sigortalıların iş kazaları ve meslek hastalığı hallerinde bildirim yükümlülüğü bu sigortalıları çalıştıran işverenler tarafından yerine getirilmelidir.

B- BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜNE İLİŞKİN YAPTIRIMLAR

İş kazası bildirim yükümlülüğü ile ilgili yaptırımlar iş kazası olayı ile ilgili olarak ödenecek geçici iş göremezlik ödeneklerine ilişkindir. Buna göre işverenler tarafından bildirim yükümlülüğü süresinde yerine getirilmemişse bildirimin yapıldığı tarihe kadar sigortalılara ödenen geçici iş göremezlik ödenekleri işverenden tahsil edilir.

Meslek hastalığının bildirim yükümlülüğü ile ilgili yaptırımlar ise daha geniş düzenlenmiştir. Hem meslek hastalığının bildirilmemesi hem de bilgilerin kasten eksik veya yanlış verilmesi halinde yaptırım uygulanmaktadır. Meslek hastalığının hiç bildirilmemesi veya bilgilerin kasten eksik veya yanlış bildirilmesi halinde, meslek hastalığı ile ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yapılan tedavi giderleri, yol gideri, gündelik giderleri, refakatçi giderleri ve diğer harcamalar ile ödenmişse geçici iş göremezlik ödeneği bildirim yükümlüsünden tahsil edilir.

V- SONUÇ

Aday çırak, çırak, stajyer, tamamlayıcı eğitim gören öğrenciler vb. sigortalıların sigorta tescillerinin sağlanması, aylık prim ve hizmet belgelerinin verilmesi ve primlerinin ödenmesi iş ve işlemleri eğitim gördükleri kurumlar tarafından yerine getirilmektedir. Ancak bu sigortalıların maruz kaldıkları iş kazaları ve meslek hastalıklarının bildirilmesi yükümlülüğü kendilerini çalıştıran işverenlere aittir. Meslek hastalığının bildirilmemesi veya eksik veya yanlış bilgi verilmesi halinde Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından meslek hastalığı ile ilgili olarak yapılan giderler işverenden tahsil edilir. İş kazasının geç bildirilmesi halinde ise bildirim tarihine kadar ödenen geçici iş göremezlik ödenekleri işverenden tahsil edilir.

 

Yazar: Faruk YÜKSEL*

Yaklaşım / Haziran 2017 / Sayı: 294

 

*           Sosyal Güvenlik Kurumu Başmüfettişi, A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı

(1)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.