I- GİRİŞ
Bir işçinin bir ay içinde tam olarak çalışması 30 gün olarak değerlendirilir. 5510 sayılı Kanun’un 3. maddesinde ay kavramı da 30 gün olarak değerlendirilmektedir([1]). 4447 sayılı Kanun ile Mülga 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nda yapılan düzenlemede sigortalıların 30 günlük hizmet sürelerinin bildiriminin yapılması ve 30 günden az çalışma olarak bildirilen sürelerin neden eksik çalıştığını gösteren belgelerle ilgili Kurum’a verilmesi zorunlu hale getirilmiştir. 5510 sayılı Kanun’da aynı uygulamaya devam edilmiştir. 2013 Temmuz ayına kadar çalıştırılan işçi sayısına bakılmadan tüm özel sektör işverenleri eksik gün evraklarını bildirmekle yükümlü iken bu tarihten sonra ise sadece belgesinde 10 kişiden az işçi beyan eden/çalıştıran özel sektör işverenlerin bu sorumlulukları devam etmiştir.
II- EKSİK GÜN BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜ DÜZENLEYEN MADDELER
Aylık Prim ve Hizmet Belgelerinde tam gün çalışan işçilerde 30 gün üzerinden hizmetleri bildirilmektedir. Ancak tam gün çalışanların devamsızlık durumları ve ayrıca kısmi zamanlı çalışmalar nedeniyle eksik gün bildirimi yapma gereği doğabilmektedir. Bu durumda bildirgede sigortalının ay içinde bazı işgünlerinde çalıştığı/çalıştırılmadığı ve ücret ödenmediği beyan edilir([2]). Sigortalıların, otuz günden az çalıştıklarını ispatlayan belgelerin işverence ilgili aya ait Aylık Prim ve Hizmet Belgelerine eklenmesi gerekliliği 5510 sayılı Kanun’un 86. maddesinde belirtilmiştir.
5510 sayılı Kanun’un 86. maddesinin dördüncü fıkrasında; “Ay içinde bazı işgünlerinde çalıştırılmadığı ve ücret ödenmediği beyan edilen sigortalıların, otuz günden az çalıştıklarını ispatlayan belgelerin işverence ilgili aya ait aylık prim ve hizmet belgesine eklenmesi şarttır. Kurum’ca belirlenen işyerlerinde bu şart aranmaz.”
Beşinci fıkrasında da; “Sigortalıların otuz günden az çalıştığını gösteren bilgi ve belgelerin aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken süre içinde Kurum’a verilmemesi veya verilen bilgi ve belgelerin Kurum’ca geçerli sayılmaması halinde, otuz günden az bildirilen sürelere ait aylık prim ve hizmet belgesi Kurum’ca re’sen düzenlenir ve muhteviyatı primler, bu Kanun hükümlerine göre tahsil olunur.” hükümleri yer almaktadır.
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 102. maddesinde eksik gün bildirimi yapılacak süreler ve bildirimde eklenmesi gereken evraklarda bulunması gereken hususlar ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Yönetmelikte 2013 yılında eksik gün bildirimlerinde dikkat edilecek hususlar ve bildirim yükümlüsü olan işverenler açısından önemli değişiklikler yapılmıştır. 2013 Temmuz ayına ait aylık prim ve hizmet belgesinden geçerli olmak üzere 10 kişiden az işçi beyan eden/çalıştıran özel sektör işverenleri işlem gördükleri Sosyal Güvenlik Merkezlerine Ek-10 eksik gün bilgi formu vermekle yükümlü olup, işyerinde 10 ve üzeri işçi çalıştıran (bildirge verilen işyeri dosya ile sınırlı) işverenlerin eksik gün bilgi formu verme yükümlülüğü bu tarih itibariyle kaldırılmıştır([3]).
İşçinin işyerinde çeşitli nedenlerle ay içinde 30 günden az çalışması halinde, işyerinde ay içinde Aylık Prim ve Hizmet Belgesi ile birlikte ay içinde otuz günden az çalışan veya eksik ücret ödenen sigortalılara ilişkin olarak eklenmesi gereken belgeler([4]);
a) Sosyal Güvenlik Kurumu’nca elektronik ortamda alınabilenler hariç, Kurumca yetkilendirilmiş sağlık hizmeti sunucularından veya işyeri hekimlerinden alınmış istirahatli olduğunu gösteren raporu,
b) Ücretsiz veya aylıksız izinli olduğunu kanıtlayan izin belgesi,
c) Disiplin cezası uygulaması, gözaltına alınma ile tutukluluk hâline ilişkin belgeleri,
ç) Kısmi süreli çalışmalara ait yazılı iş sözleşmesi,
d) İşçinin imzasını taşıyan puantaj kayıtları,
e) Grev, lokavt, genel hayatı etkileyen olaylar, doğal afetler nedeniyle işyerinde faaliyetin durdurulduğunu veya işe ara verildiğini gösteren ilgili resmî makamlardan alınan yazı örneği.
İşçilerin eksik gün bildirimine ilişkin bilgi formu (Ek-10) ekinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na verilmesi veya Acele Posta Servisi, iadeli taahhütlü ya da taahhütlü olarak gönderilmesi gerekmektedir([5]). Bu belgelerin geriye yönelik olarak her zaman düzenlenebilir nitelikte olanları (ücretsiz izin gibi), aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken süreden sonra verilmesi hâlinde işleme konulmaz ve işverenden eksik sürelere ait ek aylık prim ve hizmet belgesi istenerek işverene idari para cezası uygulanır([6]).
Eksik gün bildirim formu yükümlüsü olmayan işverenler de bulunmaktadır. Genel bütçeye dâhil dairelerin, özel bütçeli idarelerin, döner sermayelerin, fonların, belediyelerin, il özel idarelerinin, belediyeler ve il özel idareleri tarafından kurulan birlik ve işletmelerin, bütçeden yardım alan kuruluşlar ile özel kanunla kurulmuş diğer kamu kurum, kurul, üst kurul ve kuruluşların, kamu iktisadi teşebbüslerinin ve bunların bağlı ortaklıkları ile müessese ve işletmelerinde ve sermayesinin % 50’sinden fazlası kamuya ait olan diğer ortaklıklarının, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının ve üst kuruluşlarının, sendikaların, vakıfların, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu kapsamındaki kuruluşların işyerleri ve toplu iş sözleşmesi yapılan işyerleri ile([7]), 10 ve üzerinde sigortalının çalıştırıldığı aylara ilişkin özel sektör işyerlerinde eksik gün bildirim nedenlerinin aylık prim ve hizmet belgesinde belirtilmesi yeter sayılmış ayrı bir bildirim yükümlülüğü getirilmemiştir. Bu işyerleri için ayrıca eksik gün bildirim formu ile eki belgeler aranmayacaktır([8]).
III- PUANTAJ KAYITLARINA GÖRE EKSİK GÜN BİLDİRİMİ
Özel sektör işyerlerinden 1-9 (dâhil) işçinin bildirildiği aylara ilişkin eksik gün bildirim nedenlerini aylık prim ve hizmet belgelerinde göstermeleri halinde “Sigortalıların Eksik Gün Bildirim Formu” ve eklerini, ilişkin olduğu aya ait aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken sürenin sonuna kadar bildirmekle yükümlüdür([9]). Eksik gün bildirim nedenlerinden biri de puantaj kayıtlarıdır.
Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 102. maddesinin on ikinci fıkrasının (d) bendinde yapılan değişiklikle, aylık prim ve hizmet belgelerinde eksik gün bildirim nedeni olarak “07-Puantaj Kayıtları” seçilen işçiler yönünden hazırlanan puantaj kayıtlarında işçinin imzasının bulunma zorunluluğu getirilmiştir([10]). Buna göre, işverenlerce 2013 Ağustos ayına ilişkin düzenlenen aylık prim ve hizmet belgelerinden başlanılarak; 10 kişiden az işçinin bildirildiği aylara ilişkin özel sektör işyerleri, eksik gün bildirim nedenlerini aylık prim ve hizmet belgelerinde “07-Puantaj Kayıtları” olarak kodlamaları halinde, ilgili Yönetmeliğin 10 numaralı ekinde yer alan “Sigortalıların Eksik Gün Bildirim Formu” ve ekinde verilecek puantaj kayıtlarında işçinin imzasının bulunması gerekmektedir.
On kişiden az işçi çalıştıran işverenler, işçiyi 30 günden az sigortalı beyan etmiş ve 30 günden az çalışma nedenini puantaj kaydı seçmiş iseler eksik gün bilgi formuna ekleyecekleri puantaj kayıtlarına mutlaka işçinin imzasını alacaklardır. 2013 Temmuz ayına ait aylık prim ve hizmet belgesinden geçerli olmak üzere puantaj kayıtlarında işçinin imzasının bulunmaması halinde eksik gün bilgi formu geçersiz sayılacak işverenden eksik sürelere ait ek aylık prim ve hizmet belgesi istenecek ve işverene idari para cezası uygulanacaktır.
IV- ÜCRETSİZ İZİN KAYITLARINA GÖRE EKSİK GÜN BİLDİRİMİ
Ücretsiz izinde tarafların irade beyanının aranılması gerektiğinden işverenlerce düzenlenerek Ek-10 belgesi ekinde ibraz ettikleri ücretsiz izin belgesinde işveren/işveren vekili/işyeri yetkilisinden birisinin imzası ile birlikte işçinin de imzasının bulunması gerekmektedir. 4857 sayılı İş Kanunu’nda ücretsiz izin alınabilecek süreler belirlenmiştir([11]). Ücretsiz izinli sayılabilecek azami süreler de ilgili madde hükümlerinde açıklanmıştır([12]). Buna göre eksik gün evrakları ekinde sunulan ücretsiz izin belgesinde hem işveren hem de işçi imzalarının bulunması gerekmekte hem de İş Kanunu’nun da belirtilen azami sürelere de dikkat edilmesi gerekmektedir.
V- DEVAMSIZLIK TUTANAKLARINA GÖRE EKSİK GÜN BİLDİRİMİ
İşçi işverenin bilgisi olmadan işe gelmez ise bu devamsızlık olarak değerlendirilir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25. maddesinin ikinci fıkrasının (g) bendinde, “işçinin işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki iş günü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi” halinde işverenin haklı fesih imkânının bulunduğu kurala bağlanmıştır([13]). İşçinin devamsız sayılacağı süreler belirlenmiştir. İşveren bu devamsızlık sürelerini tutanak kayıtları ile kanıtlar. İşverenin ücretli ya da ücretsiz olarak izin verdiği bir işçinin izin süresince işyerine gitmesi beklenemeyeceğinden, bu durumda bir devamsızlıktan söz edilemez. Ancak yıllık izin zamanını belirlemek işverenin yönetim hakkı kapsamında olduğundan, işçinin kendiliğinden ayrılması söz konusu olmaz. İşçinin yıllık iznini kullandığını belirterek işyerine gelmemesi, işverence izinli sayılmadığı sürece devamsızlık halini oluşturur([14]).
Devamsızlık işçinin işine devam etmemesi halidir. Devamsızlık tutanaklarında işveren/işveren vekili/işyeri yetkilisinden birisinin imzası ile varsa şahitlerle birlikte imzalanan ve işçinin devamsızlık yaptığı tarihten itibaren her gün için ayrı ayrı düzenlenen devamsızlık tutanaklarının hazırlanması gerekmektedir. Devamsızlık tutanaklarında her gün için ayrı tutanak ve var ise şahit imzasının da bulunması da gerekmektedir.
VI- SONUÇ
Ay içinde bazı iş günlerinde çalıştırılmadığı ve ücret ödenmediği beyan edilen sigortalıların eksik çalıştıklarını ispatlayan belgelerin, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinin on numaralı ekinde yer alan belge ile aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken süre içinde işverenlerin işyerinin bağlı bulunduğu Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne ya da Sosyal Güvenlik Merkezine elden veya aynı süre içinde posta ile göndermeleri gerekmektedir. Sigortalıların otuz günden az çalıştığını gösteren bilgi ve belgelerin Sosyal Güvenlik Kurumu’na verilmemesi veya verilen bilgi ve belgelerin Kurum’ca geçerli sayılmaması halinde, otuz günden az bildirilen sürelere ait primler, SGK’ca re’sen tahakkuk ettirilerek tahsiline gidilecektir. Bu nedenle otuz günden az çalışan sigortalılar için Aylık Prim ve Hizmet Belgesi ile birlikte işverenlerin vermekle yükümlü oldukları Ek-10 eksik gün bildirim belgeleri ekinde verdikleri ücretsiz izinli olduğunu kanıtlayan izin belgesinde hem işçi hem de işverenin imzasının bulunması ve devamsızlık tutanaklarında da işveren/işveren vekili/işyeri yetkilisinden birisinin imzası ile varsa şahitlerin imzasının olması gerekmektedir. Ayrıca, devamsızlık yaptığı tarihten itibaren her gün için ayrı ayrı düzenlenen tutanaklar kanıtlayıcı belge niteliğindedir.
Puantaj kayıtlarında ve ücretsiz izin belgelerinde işçinin de imzasının bulunma zorunluluğunun getirilmesi işçilerin çalıştıkları sürelerin ve çalıştıkları sürelere ilişkin primlerinin eksik bildiriminin bilgileri dâhilinde yapılmasını sağlayan ve onları koruyan önemli bir düzenlemedir. Ayrıca devamsızlık yapan işçinin devamsızlık yapılan her gün için ayrı ayrı tutanak tutulması ve var ise şahit imzasının alınması genel devamsızlık tutanağında olması gereken hususları içermektedir. Devamsızlıkta yıllık ücretli izin süreleri, hafta tatili süreler gibi durumlara da dikkat edilmesi gerekmektedir.
Yazar: Berna GÖKCEN AYAN*
E-Yaklaşım / Şubat 2017 / Sayı: 290
* Sosyal Güvenlik Uzmanı, Çiğli Sosyal Güvenlik Merkezi Müdür V.
[1] Ay/dönem içindeki çalışmaları tam olan sigortalıların prim ödeme gün sayıları, ayın/dönemin kaç gün olduğuna bakılmaksızın (yani ayın/dönemin 28, 29, 30 veya 31 gün çektiği üzerinde durulmaksızın) 30 gün olarak girilir.
[2] Ali Nazım SÖZER, Türk Sosyal Sigortalar Hukuku, 2015, s. 135
[3] 21.08.2013 tarih ve 28742 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[4] Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği, 102. madde 13. fıkra
[5] http://www.meslektebirlik.org.tr/haber/323/sgk-eksik-gun-bildirimi-degisti.html, Erişim: 12.01.2017
[6] Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği, 102. madde 14. fıkra “On üçüncü fıkrada sayılan hâllere ilişkin belgelerin geriye yönelik olarak her zaman düzenlenebilir nitelikte olanları, aylık prim ve hizmet belgesinin verilmesi gereken süreden sonra verilmesi hâlinde işleme konulmaz. Bu durumların dışındaki otuz günden az çalışılan sürelere ait geçerli belgeleri belirlemeye Kurum Yönetim Kurulu yetkilidir.”
[7] 16.06.2011 tarih ve 27966 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[8] 21.08.2013 tarih ve 28742 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[9] 4/1-a (SSK) kapsamında sigortalı sayılanları çalıştıran;
- Özel nitelikteki işyerlerinin cari (içinde bulunulan) aya ilişkin olarak düzenleyecekleri asıl, ek veya iptal nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerini, en geç belgenin ilişkin olduğu ayı izleyen ayın 23’ünde,
- Resmi nitelikteki işyerlerinin ise cari aya ilişkin olarak düzenleyecekleri asıl, ek veya iptal nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerini, en geç belgenin ilişkin olduğu dönemi izleyen takvim ayının 7’sinde, saat 23:59’a kadar e-Sigorta (e-Bildirge) kanalıyla Kurum’a göndermeleri gerekmektedir. Belgenin gönderilmesi gereken sürenin son gününün resmi tatile rastlaması halinde, aylık prim ve hizmet belgesi, son günü izleyen ilk iş günü saat 23:59’a kadar, Kurum’a, e-Sigorta kanalıyla gönderilebilir.
Diğer taraftan, bazı özel nitelikteki işyeri işverenleri ayın 15’i ila müteakip ayın 14’ü arasında; bazı resmi nitelikteki işyeri işverenleri ise ayın 1’i ila 30’u arasında ücret alan sigortalılar çalıştırdığından, bu nitelikteki işyerlerinin;
- Ayın 1’i ila 30’u arasındaki çalışmaları karşılığı ücret alan sigortalılar için düzenlenecek olan aylık prim ve hizmet belgelerini, en geç belgenin ilişkin olduğu ayı izleyen ayın 23’ünde,
- Ayın 15’i ila müteakip ayın 14’ü arasındaki çalışmaları karşılığı ücret alan sigortalılar için düzenlenecek olan aylık prim ve hizmet belgelerini, en geç belgenin ilişkin olduğu dönemi izleyen takvim ayının 7’sinde, Sosyal Güvenlik Kurumu’na gönderilmesi gerekmektedir.
[10] 21.08.2013 tarih ve 28742 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[11] 4857 sayılı Kanun 56. ve 74. madde, http://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4857.pdf, 2017
[12] 4857 sayılı Kanun 56. maddesinde; “….Yıllık ücretli izinleri işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren toplam dört güne kadar ücretsiz izin vermek zorundadır. İşveren, işyerinde çalışan işçilerin yıllık ücretli izinlerini gösterir izin kayıt belgesi tutmak zorundadır.”,
4857 sayılı Kanun’un 74. maddesinin ikinci fıkrasında; “Birinci fıkra uyarınca kullanılan doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır. Bu fıkra hükümlerinden yararlanılan süre içerisinde süt iznine ilişkin hükümler uygulanmaz.”
Aynı maddenin altıncı fıkrasında; “İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. (Ek cümle: 29.01.2016-6663/22 md.) Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.”
[13] http://www.ceis.org.tr/dergiDocs/yargitay20.pdf, Erişim: 12.01.2017.
[14] Yrg. 9. HD.’nin, 01.07.2008 tarih ve E. 2007/ 21656, K. 2008/ 18647 sayılı Kararı.
