I- GİRİŞ

KVK’nın 5/1-e maddesine göre, kurumların en az iki tam yıl (730 gün) süreyle aktifinde kalan taşınmaz ve iştirak hisselerinin satışından doğan kazancın % 75’i kurumlar vergisinden istisna bulunmaktadır.

Anılan istisnanın uygulanmasında iştirak hisseleri, menkul değerler portföyüne dahil hisse senetleri ile ortaklık paylarını ifade etmektedir. Bunlar; anonim şirketlerin hisse senetleri, limited şirketlere ait iştirak payları, eshamlı komandit şirketlerin komanditer ortaklarına ait ortaklık payları, iş ortaklıkları ile adi ortaklıklara ait ortaklık payları olarak belirlenmiştir. 

Söz konusu iktisadi kıymetlerin satışından elde edilecek kazancın istisnadan yararlanan kısmının, pasifte özel bir fon hesabına alınması ve satışın yapıldığı yılı izleyen beşinci yılın sonuna kadar fon hesabında tutulması gerekmektedir. İstisna, satış kazancının azami %75’ine uygulanmaktadır. İsteğe bağlı olarak daha düşük oranda da istisnadan yararlanmak mümkündür. Ayrıca fon hesabına alınma işleminin, satışın yapıldığı yılı izleyen hesap döneminin başından itibaren kazancın beyan edildiği döneme ait kurumlar vergisi beyannamesinin verildiği tarihe kadar yapılması gerekmektedir.

Diğer taraftan 1 Seri No.lu KVK GT’de aynı kuruma ait olup, farklı tarihlerde iktisap edilen iştirak hisselerinin bir kısmının satılması halinde, satılan iştirak hisselerinin iki tam yıl süreyle aktifte yer alma şartını sağlayıp sağlamadığının tespitinde, ilk giren ilk çıkar (FİFO) yönteminin kullanılacağı açıklanmıştır.

FİFO satılan malların stoklara ilk girenlerden olduğunu varsayan değerleme yöntemidir. Yöntem, stok kalemlerinin fiziki akımına bakılmaksızın, stoktan çıkan malların, giriş sırası ile çıktığı ve elde kalan stokların en son alımlardan olduğu varsayımına dayanmaktadır.

Bu yazıda farklı tarihlerde iktisap edilen aynı şirkete ait hisse senetlerinin, farklı tarihlerde satılması halinde,  istisna konusu olacak kazancın tespiti ele alınmıştır.

II- SATIŞLARIN TAMAMINDAN KAZANÇ DOĞMASI HALİNDE UYGULAMA 

Farklı tarihlerde iktisap edilen aynı şirkete ait hisse senetlerinin, farklı tarihlerde ve hepsinin kârlı satılması halinde istisna uygulaması aşağıdaki gibi olacaktır.

(ABC) AŞ Borsa İstanbul’da işlem gören (X) AŞ’nin hisse senetlerinden 01.03.2013 tarihinde 20.000 adet, 01.05.2013 tarihinde 30.000 adet ve 01.07.2013 tarihinde 20.000 adet almıştır. Hisse senetlerinin alış bedeli olarak birinci alımda 120.000 TL, ikinci alımda 210.000 TL, üçüncü alımda ise 160.000 TL ödenmiştir. Söz konusu hisse senetlerinin 40.000 adedi 05.03.2015 tarihinde 400.000 TL’ye, kalan 30.000 adedi de 25.06.2015 tarihinde 330.000 TL’ye satılmıştır.

(ABC) A.Ş’nin hisse senedi alım-satım işlemlerini aşağıda tablo halinde özetleyelim.

FİFO yöntemi esas alınınca, istisnadan iki yıl aktifte bulunma koşulunu 01.03.2013 tarihinde alınan 20.000 adet hisse senedi ile 01.05.2013 tarihinde alınan 10.000 adet hisse senedinin sağladığı görülmektedir.  Bu hisse senetlerinin satışında ise adedinden (10-6=) ve (11-7=) olmak üzere 4 TL kâr elde edilmiştir. Böylece istisna uygulanabilecek ve fon hesabına alınacak satış kazancı [(30.000 x 4) x 0,75=] 90.000 TL olacaktır.

(ABC) AŞ 2015 hesap dönemi için 90.000 TL iştirak hissesi satış kazancı istisnasından yararlanabilecektir. Kurum geçici vergi dönemleri itibarıyla 2015 yılının birinci geçici vergi döneminde de  [(20.000×4)x0.75=)] 60.000 TL istisna uygulayabilecektir. 2015 yılının ikinci, üçüncü ve dördüncü geçici vergi dönemlerinde uygulanacak istisna tutarı ise 2015 yılı için uygulanacak istisna tutarıyla aynı olacaktır.

III- SATIŞLARIN BİR KISMININ ZARARLI OLMASI HALİNDE UYGULAMA

Farklı tarihlerde iktisap edilen aynı şirkete ait hisse senetlerinin, farklı tarihlerde ve bir kısmının zararlı satılması halinde istisna uygulaması da aşağıdaki gibi olacaktır.

(ABC) A.Ş Borsa İstanbul’da işlem gören (ADA) AŞ’nin hisse senetlerinden 01.02.2013 tarihinde 20.000 adet, 01.04.2013 tarihinde 30.000 adet ve 02.08.2013 tarihinde 20.000 adet almıştır. Hisse senetlerinin alış bedeli olarak birinci alımda 300.000 TL, ikinci alımda 300.000 TL, üçüncü alımda ise 160.000 TL ödenmiştir. Söz konusu hisse senetlerinin 10.000 adedi 02.03.2015 tarihinde 100.000 TL’ye, 30.000 adedi 02.05.2015 tarihinde 450.000 TL’ye, 30.000 adedi de 02.07.2015 tarihinde 600.000 TL’ye satılmıştır.

(ABC) A.Ş’nin hisse senedi alım-satım işlemleri aşağıda tablo halinde özetleyelim.

FİFO yöntemin göre; aktifte iki yıl kalma koşulunu 01.02.2013 tarihinde alınan 20.000 adet ile 01.04.2013 tarihinde alınan 30.000 adet hisse senedi sağlamaktadır. İlk parti alımda birim alış fiyatı 15 TL, ikinci alımda ise birim alış fiyatı 10 TL’dir. Birim satış fiyatları ise 1. satışta 10 TL, 2. satışta 15 TL, 3. satışta ise 20 TL’dir.

1- Satışta [(15-10)x10.000=]50.000 TL zarar vardır.

2- Satışta  [(15-15)x10.000+(15-10)x20.000=]100.000 TL kâr vardır.

3- Satışta  [(20-10)x10.000=]100.000 TL kâr vardır.

KVK’nın 5. maddesinin birinci fıkrasının (e) bendinde,  kurumların, en az iki tam yıl süreyle aktiflerinde yer alan taşınmazlar ve iştirak hisseleri ile aynı süreyle sahip oldukları kurucu senetleri, intifa senetleri ve rüçhan haklarının satışından doğan kazançların % 75’lik kısmının anılan bentte sayılan şartlar dahilinde kurumlar vergisinden istisna olduğu hükme bağlanmıştır. Aynı maddenin üçüncü fıkrasında ise iştirak hisseleri alımıyla ilgili finansman giderleri hariç olmak üzere, kurumların kurumlar vergisinden istisna edilen kazançlarına ilişkin giderlerinin veya istisna kapsamındaki faaliyetlerinden doğan zararlarının, istisna dışı kurum kazancından indirilmesinin kabul edilmeyeceği belirtilmiştir.

Bu nedenle KVK’nın 5. maddesinin birinci fıkrasının (e) bendi uyarınca istisna kapsamında bulunan iştirak hisselerinin satışı ve satıştan kazanç doğmaması halinde, bu satışa ilişkin zararların (giderlerin) % 75’i, kanunen kabul edilmeyen gider sayılacak ve diğer faaliyetlerinden doğan kazançlarından indirilmesi mümkün olmayacaktır. Kalan % 25’i ise kurumlar vergisi matrahının tespitinde dikkate alınabilecektir.

Bu satışlardan elde edilen gerçek kazanç [(100.000+100.000)-50.000=] 150.000 TL’dir. İstisna kazançlar nedeniyle oluşan zararlar ancak istisna kazancın tespitinde dikkate alınabilir. Sonuç olarak yararlanılabilecek istisna kazanç tutarı (150.000 x 0,75=) 112.500 TL olmalıdır.

İstisna kazanç tutarı, satıştan doğan zarar, satışlardan elde edilen kazançlardan mahsup edilerek 112.500 TL olarak dikkate alınmalıdır. Zararlı satış için (50.000×0,75=) 37.500 TL’nin KKEG olarak dikkate alınıp, istisna olarak (200.000×0,75=) 150.000 TL’nin dikkate alınması da kurumlar vergisi matrahının tespiti yönünden aynı sonucu vermekle birlikte, bu halde özel fona alınması gereken istisna kazanç tutarı daha fazla hesaplanmakta ve 112.500 TL yerine 150.000 TL olmaktadır.

Diğer taraftan 2015 yılının geçici vergi dönemleri itibarıyla istisna uygulanması ise aşağıdaki gibi olacaktır.

2015 yılının 1. geçici vergi döneminde istisna uygulanmayacak, satıştan doğan zararın % 75’i olan 37.500 TL kanunen kabul edilmeyen gider olarak matraha eklenecektir. 

2015 yılının 2. geçici vergi dönemin-

de [(100.000-50.000)x0,75=] 37.500 TL istisna uygulanacaktır.

2015 yılının 3. geçici vergi döneminde [(10.000 + 100.000) – 50.000=] 150.000 TL, (150.000 x 0,750=) 112.500 TL istisna uygulanacaktır. 

2015 yılının 4. geçici vergi dönemi ve 2015 yılı hesap dönemi için de 112.500 TL istisna uygulanacaktır.

IV- SONUÇ

Aynı şirkete ait olup, farklı tarihlerde iktisap edilen hisse senetlerinin satışında aktifte kalma süresi FİFO yöntemine göre belirlenmektedir. İstisna uygulaması yönünden aktifte kalma süresi şartını sağlayan hisse senedi satışlarının tamamının kârlı olması halinde istisna kazanç tutarının belirlenmesinde sorun yoktur.

Ancak satışların bir bölümünden zarar doğması halinde istisna kazanç tutarının tespiti özellik arz etmektedir. Bu halde zarar tutarının % 75’inin kanunen kabul edilmeyen gider olarak dikkate alınıp, kârlı satışlardan doğan kazancın  % 75’inin istisna kazanç olarak belirlenmesi veya zararın elde edilen kârdan mahsup edilip, kalan tutarın % 75’inin istisna kazanç olarak kabul edilmesi söz konusu olmaktadır. Her iki halde de kurumlar vergisi matrahı değişmemekle birlikte, kanunen kabul edilmeyen gider uygulamasında fon hesabına alınması gereken kazanç tutarı gerçek kazanç tutarına göre daha fazla olmaktadır. Bu durum ise gerçekte olmayan bir kazanç tutarının fon hesabına alınması anlamına gelmektedir.
 

Yazar: Mehmet Emin AKYOL*

Yaklaşım / Şubat 2017 / Sayı: 290

*           Vergi Başmüfettişi (E. Baş Hesap Uzmanı)