Çalışanların Bireysel Emeklilik Sistemine Otomatik Girişi

Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Tasarısını kabul ederek bağımlı çalışanların bireysel emeklilik sistemine otomatik olarak girmelerini sağladı.

Bilindiği üzere bireysel emeklilik sistemi, 28.03.2001 tarihinde 4632 sayılı Kanunla kabul edilen Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile ülkemizde uygulanmaya başlamıştı. Bireysel emeklilik sisteminin genişlemesinde 2013 yılında yapılan devletin katkı yapmasıyla ilgili yasal değişikliğin ciddi faydaları olmuştu.

2016/Temmuz ayı itibarıyla bireysel emeklilik sisteminde 6,4 milyon katılımcı, bu katılımcıların da (Devlet katkısı hariç) 49 milyar liralık tasarrufu vardır.

Söz konusu yasal değişiklikle, Türkiye’de bireysel emeklilik sisteminin kapsayıcılığının artırılması ve sistemin yaygınlaştırılması ile yurt içi tasarruf oranının yükseltilmesi ve çalışanların emeklilik döneminde refah düzeyinin artırılmasının amaçlandığı, ifade edilmektedir. Sistemde biriken fonların, herhangi bir şekilde kamu bütçesiyle ilişkilendirilmeyeceği, kamu fon sistemi içerisinde değerlendirilmeyeceği, belirtilmektedir. Burada sigorta şirketlerinin yatırım araçlarını seçme konusunda serbest oldukları dikkate alınmalıdır.

Yapılan yasal değişiklikle çalışanlar sisteme otomatik olarak katılacaklardır. Otomatik katılıma dayalı bireysel emeklilik sistemi ABD’de, İngiltere’de, İtalya’da ve Yeni Zelanda’da farklı formatlarda uygulanmaktadır.

Yapılan tahminlere göre, 10 yıllık bir süre sonunda sistemde 100 milyar liralık bir fon oluşacak, yaklaşık 6,7 milyon çalışan bu sistemin içine girecektir.

Bireysel emeklilik sistemi, özü itibarıyla kısa vadeli değil uzun vadeli bir yatırım sistemidir. Amacı da emeklilik döneminde sisteme dahil olanların daha rahat bir yaşam sürdürmeleri için daha fazla bir gelirlerinin olmasıdır.

II- ÇALIŞANLAR VE BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ

Çalışanların bireysel emeklilik sistemine otomatik katılımı sisteminde öne çıkan hususlar aşağıda ilgili başlıklar altında verilmeye çalışılmıştır.

A- KİMLERİ KAPSAYACAK?

Düzenlemeye göre, Türk vatandaşı olup 45 yaşını doldurmamış olanlardan ücret karşılığı çalışanlar, kapsamdadır. Bu anlamda, yabancı bağımlı çalışanlar da, Türk vatandaşı olmasına rağmen bağımsız çalışanlar da sisteme dahil değildir.

B- SİSTEME GİRİŞİ İŞVEREN NASIL YAPACAK?

İşveren, çalışanını ancak otomatik katılım için emeklilik planı düzenleme konusunda Hazine Müsteşarlığı’nca uygun görülen bir şirketin sunacağı emeklilik planına dahil edecektir. 

Konu ile ilgili ayrıntılar Kanun’da yer almamaktadır. Bakanlar Kurulu, bu madde uyarınca emeklilik planına dahil edilecek işyerleri ile çalışanları ve bu kapsamdaki uygulama esaslarını belirleyip ayrıca duyuracaktır.

C- KATKI PAYININ MİKTARI

Çalışanın katkı payı, prime esas kazancının yüzde 3’ü kadar olacaktır. Bu orandan daha az bir miktar yatırılamayacaktır. Ancak çalışan, otomatik katılıma ilişkin emeklilik sözleşmesinde belirlenen tutardan daha yüksek bir tutarda kesinti yapılmasını isterse bu durumu işverenine yazılı olarak bildirecektir. 

D- KATKI PAYLARININ YATIRILMA ZAMANI

Bu tutar, en geç çalışanın ücretinin ödeme gününü takip eden iş günü, işveren tarafından emeklilik şirketinin hesaplarına yatırılacaktır. İşveren, katkı payını zamanında şirkete aktarmaz veya geç aktarırsa, çalışanın birikiminde oluşan parasal kayıptan sorumlu olacaktır.

E- ÇALIŞANIN EMEKLİLİK SİSTEMİNDEN ÇIKMA TALEBİ

Çalışan, emeklilik planına dahil olduğunun kendisine bildirildiği tarihi müteakip 2 ay içinde sözleşmeden cayabilecektir. Diğer bir ifadeyle, sisteme giriş otomatik olacak ancak çalışan isterse çıkabilecektir. Cayma halinde, ödenen katkı payları, varsa hesabında bulunan yatırım gelirleri ile birlikte 10 işgünü içinde çalışana iade edilecektir. 

F- ÇALIŞANIN KATKI PAYI ÖDEMEYE ARA VEREBİLMESİ

Cayma hakkını kullanmayan çalışan, belirlenecek hallerde katkı payı ödemesine ara verilmesini talep edebilecektir. Düzenlemede hangi hallerde ara verileceği belirtilmemiştir. Hazine Müsteşarlığı bu konuda ayrıca bilgilendirme yapacaktır.

G- ÇALIŞANIN İŞİNİ DEĞİŞTİRMESİ

Bu sistemde bir emeklilik sözleşmesi bulunan çalışanın işyerinin değişmesi halinde, yeni işyerinde bu madde kapsamında bir emeklilik planı varsa, çalışanın birikimi ve sistemde kazandığı emekliliğe esas süresi yeni işyerindeki emeklilik sözleşmesine aktarılacaktır.

Yeni işyerinde emeklilik planının bulunmaması halinde çalışan, talep ederse önceki işyerinde düzenlenmiş sözleşme kapsamında katkı payı ödemeye devam edebilecek; talep etmezse emeklilik sözleşmesi sonlandırılacaktır.

H- ÇALIŞANIN İŞTEN ÇIKMASI

Çalışan, işsiz kaldığı dönemde söz konusu katkı paylarını ödemeyecektir.

I- SİSTEME DEVLETİN KATKISI

Çalışan adına bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı payları üzerinden devlet katkısı sağlanacaktır. Kanuni düzenlemede bunun oran ve miktarına yer verilmemiştir.

Çalışanın cayma hakkını kullanmaması halinde, sisteme girişte bir defaya mahsus olmak üzere, bin TL ilave devlet katkısı yapılacaktır.

Emeklilik hakkının kullanılması halinde, hesabında bulunan birikimi en az 10 yıllık, yıllık gelir sigortası sözleşmesi kapsamında almayı tercih eden çalışana, birikiminin yüzde 5’i karşılığı ek devlet katkısı ödemesi yapılacaktır. 

İ- EMEKLİLİK ŞİRKETLERİNİN KESİNTİLERİ

Emeklilik şirketleri, katkı payları ile devletin katkısından oluşan miktardan fon işletim gideri kesintisi dışında başka bir kesinti yapılamayacaktır.

J- SİSTEMİN DENETİMİ VE İDARİ PARA CEZASI

Sistemin denetimi yapılacaktır. İşverenin yükümlülüklerine ve yürürlüğe konulan düzenlemelere uymaması halinde, her bir ihlal için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı iş müfettişlerince 100 TL idari para cezası uygulanacaktır.

K- UYGULAMAYA BAŞLAMA TARİHİ

Çalışanların otomatik bireysel emeklilik sistemine girişi ile ilgili hükümler, 1 Ocak 2017 tarihinde yürürlüğe girecektir.

III- SONUÇ

Kanun’un gerekçesinde, bireysel emeklilik sistemine işverenler aracılığıyla kurumsal katılımın artırılması, bunun da otomatik katılım uygulaması ile mümkün olacağı vurgulanmıştır. Böylece ülkemizdeki düşük olan ortalama tasarruf oranının (% 15), artırılması hedeflenmektedir.

Otomatik bireysel emeklilik sistemi sadece işçileri değil 45 yaşını doldurmamış Türk vatandaşı olan tüm bağımlı çalışanları (kamu görevlileri ve işçileri) kapsamına almaktadır. Sisteme devletin de katkısı olacaktır.

Otomatik katılım uygulaması ile yurtiçi tasarruf oranının artırılması ve çalışanların çalışma döneminde sahip oldukları refah seviyesinin emeklilik döneminde de korunması için emekliliğe yönelik olarak tasarruf etmeye özendirilmesinin amaçlandığı, belirtilmektedir.

Sistemin geçmişteki zorunlu tasarruf, işsizlik sigortası fonu … gibi uygulamaların olumsuzluklarından etkileneceği, kimi katılımcıların sistemden çıkmak isteyeceği değerlendirmektedir.

Yazar: Hamit TİRYAKİ*

Yaklaşım / Eylül 2016 / Sayı: 285

*           İş Hukuku Uzmanı, Hukukçu