Kadın istihdamının arttırılması ve bilhassa kariyer ve çocuk ikileminde kalan kadın işçilere çözüm oluşturulması için 2016 yılı başında kabul edilen 6663 sayılı Kanunla çok önemli bir hak getirildi. Bu getirilen hak kadın işçinin doğum öncesi ve doğum sonrası kullanabileceği analık iznine ek olarak sunuldu. Yarım zamanlı çalışma hakkı. Bu hakkın getirilmesi işveren ekstra külfet yüklememesi için de çalışılmayan yarım zamanlı izninin parasının İŞKUR tarafından ödenmesine bağlandı.

Yaklaşık 7 aydır uygulanan yarım çalışma ödeneği ile ilgili uygulayıcıların bazılarında tereddüt edilen hususların olduğu görülmektedir.

Makalemizde doğum yapan kadın işçiye sağlanan yarım çalışma ödeneğinin nasıl uygulandığı hususu örneklerle izah edilecektir.

II- YARIM ÇALIŞMA ÖDENEĞİ YASAL DÜZENLEME

4857 sayılı Kanun’un 74. maddesinde analık halinde çalışma ve süt izni konusu izah edilmektedir. Söz konusu madde hükmünde doğum yapan kadın işçiye sağlanan izinler şu şekildedir;

i-       Analık İzni; Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir. Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.

ii-      Yarım Çalışma İzni; Birinci fıkra uyarınca kullanılan doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanır.

iii-     Hamile Muayene İzni; Hamilelik süresince kadın işçiye periyodik kontroller için ücretli izin verilir. Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz.

iv-    Ücretsiz İzni; İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir.

v-     Süt İzni; Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam birbuçuk saat süt izni verilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır.

Bu madde hükmüne göre hamile kadın işçi hamilelik, doğum ve doğum sonrası olmak üzere sırası ile hamilelik muayene izni, analık izni, yarım çalışma izni, ücretsiz izin ve süt iznini kullanabilir.

Görüldüğü üzere yarım çalışma ile ilgili izin 4857 sayılı Kanun’un 74. maddesinde geçen bir izin düzenlemesidir. Bu iznin ödenek düzenlemesi ise  ile 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na Ek madde 5’te düzenlenmiştir. Buna göre; İşçiye, 4857 sayılı Kanun’un 74. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca haftalık çalışma süresinin yarısı kadar verilen ücretsiz izin süresince doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenir. Ödenek süresi, 4857 sayılı Kanun’un 63. maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadardır. Yarım çalışma ödeneği, çalışılan aya ait aylık prim ve hizmet belgesinin ilişkin olduğu aydan sonraki ikinci ay içinde Fondan aylık olarak ödenir. Doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneğinin günlük miktarı, günlük asgari ücretin brüt tutarı kadardır. Bu madde hükümlerinden yararlanılabilmesi için işçinin adına doğum veya evlat edinme tarihinden önceki son üç yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi bildirilmiş olması, 4857 sayılı Kanun’un 63. maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadar fiilen çalışılması ve doğum ve evlat edinme sonrası analık hâli izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içinde Kurum’a doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi ile başvuruda bulunulması gerekir.

III- YARIM ÇALIŞMA ÖDENEĞİ UYGULAMASI

Söz konusu yasal düzenlemeler göre işçinin yarım çalışma ödeneğine;

A- HAK KAZANABİLME ŞARTLARI

• Hak sahipliğine konu olan çocuğun hayatta olması,
• 4857 sayılı Kanun’un 74. maddesinin ikinci fıkrasında belirlenen sürelerle yarım çalışmaya başlamış olması,
• 4857 sayılı Kanun’un 63. maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadar fiilen çalışmış olması,
• İşçinin adına doğum veya evlat edinme tarihinden önceki son üç yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi bildirilmiş olması,
• Doğum ve evlat edinme sonrası analık hâli izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içinde İŞKUR birimine doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi ile başvuruda bulunması

gerekmektedir.

B- HAK KAZANABİLME USULÜ

Doğum sonrası analık hali izni bitiminden itibaren kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri halinde;

• Birinci doğumda 60 gün,
• İkinci doğumda 120 gün,
• Sonraki doğumlarda ise 180 gün

süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verileceği, çoğul doğum halinde bu sürelere otuzar gün ekleneceği, çocuğun engelli doğması halinde bu sürelerin 360 gün olarak uygulanacağı hükmü getirilmiştir. Yarım çalışma işçinin isteğine bağlıdır. İşçinin isteği halinde işveren yarım çalışma yaptırır.

C- YARARLANMA SÜRESİ

Doğum sonrası 8 haftalık analık hâli izninin bittiği tarihi izleyen günden itibaren başlar, herhangi bir sebeple 4857 sayılı Kanun’un 74. maddesinin ikinci fıkrasında belirlenen sürenin bittiği son tarihi geçemez.

Örnek-1: 15.03.2016 tarihinde 8 haftalık analık ödeneği biten ve ikinci çocuğu olan kadın işçi 25.03.2016 tarihinde başvurması halinde başından itibaren 120 günlük yarım çalışma ödeneğinden faydalanır.

Mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen süre doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülerek ödeme yapılır.

Örnek-2: 15.03.2016 tarihinde 8 haftalık analık ödeneği biten ve ikinci çocuğu olan kadın işçi 25.05.2016 tarihinde başvurması halinde 120 günlük yarım çalışma ödeneğinin gecikme süresi olan 71 günlük süresinden yararlanamaz, geri kalan 49 gün için yarım çalışma ödeneğinden faydalanır.

10.02.2016 tarihinden önce analık hali izni bitenler için; analık hâli izninin bittiği tarihi izleyen günden itibaren başlar, herhangi bir sebeple 4857 sayılı Kanun’un 74. maddesinin ikinci fıkrasında belirlenen sürenin bittiği son tarihi geçemez. Analık hali izni 10.02.2016 tarihinden önce bitenler için, ödeme dönemi 10.02.2016 tarihinden sonra devam ediyor ise, 10.02.2016 tarihinden başlamak üzere ödeme yapılır. Bu ödeme başlangıçta belirlenen ödeme döneminin bittiği tarihi geçemez.

Örnek-3: Analık hali izni bitiş tarihi 01.01.2016 ve ikinci doğum ise, Ocak ayından 30 gün ve Şubat ayının ilk 9 günü maddenin yürürlük tarihi öncesi olduğu için bu süreler hak sahipliği (120-39=81 gün yarım çalışma süresi kalır. Bu sürede yarım çalışma yapılması halinde 40 gün yarım çalışma ödeneği ödenecektir.) süresinden düşülür. Kalan gün kadar ödeneği 10.02.2016 tarihinden itibaren planlanır.

D- YARIM ÇALIŞMA ÖDENEĞİ GÜNLÜK MİKTARI

Yarım çalışma ödeneğinin günlük miktarı, günlük asgari ücretin brüt tutarı kadardır. Bu ödemeler damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaz.

Örnek-4: İşçinin haftalık çalışma süresinin yarısı kadar çalıştığı varsayıldığında 1 ay için en fazla 15 gün ödeme yapılabilecektir.

Raporlu ve diğer günler dikkate alınarak ödeme yapılır.

Örnek-5: İşçi 1 ayda 10 gün raporlu, 20 gün yarım çalışma yapmış ise; işveren tarafından 10 günün ücreti ödenir. Hak kazanma koşulunu sağlanması halinde 10 gün YÇÖ ödemesi yapılır.

E- YARIM ÇALIŞMA ÖDENEĞİ SİGORTA PRİMLERİ

Yarım çalışma ödeneği ödenen gün kadar sigorta primleri prime esas kazanç alt sınırı üzerinden % 32,5 olarak ödenecektir. Malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları prim oranı, sigortalının prime esas kazancının % 20’sidir. Genel sağlık sigortası primi  % 12,5’idir. Yarım çalışma ödeneği süresi, aylık olarak 15 günü geçmemek üzere işveren tarafından ödenen prim bilgileri dikkate alınarak hesaplanır.

F- ÖDEME YAPILMAYACAK HALLER

• Geçici işgöremezlik ödeneği almaya hak kazananlara, bu durumlarının devamı süresince yarım çalışma ödeneği ödenmez.
• Yarım çalışma ödeneği, çocuğun hayatını kaybetmesi ve/veya evlatlık halinin ortadan kalkması gibi durumlarda, olayın vuku bulduğu tarihi izleyen tarih itibariyle durdurulur.
• 4857 sayılı Kanun’un 74. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilen işçi, bu süre zarfında başka bir işte çalışması halinde, çalıştığı süre için ödenekten yararlanamaz.
• Yarım çalışma ödeneği alırken, çalıştığı işyerinden ayrılan işçinin ödeneği işten ayrıldığı tarihten itibaren durdurulur. Yeni bir işe girmesi ve yarım çalışma yapması halinde, başlangıçta belirlenen ödeme döneminin bittiği tarihi geçememek üzere kalan hak sahipliğinden yararlanabilir.

IV- SONUÇ

Yarım çalışma ödeneğine başvuran işçinin işveren yararlanmasını engelleyemez. İşçi, işyerine de yarım çalışma ödeneğinden yararlanmak istediğini belirtir dilekçe ile başvurması gerekir. İşveren işçiye yarım çalışma yapacağı takvimi ve saat aralıklarını belirler ve ona göre işçiyi yarım çalışma süresince çalıştırır. İşveren yarım çalışma şeklinde çalıştırdığı işçisine yarım çalışmasına mukabile yarım ücret öder ve yarım çalışma süresine göre işçiyi SGK’ya bildirimi yapar. Söz konusu bildirim yapılırken yarım çalışan işçi adına eksik gün nedeni olarak “23- Yarım Çalışma Ödeneği Çalışması” seçilir. Eğer işçinin eksik gün nedeni birden fazla ise “12- Birden Fazla” kodu seçilir.

Yarım çalışma ödeneği ile ilgili çalışmada işveren işverenlik sıfatını ve işçinin yarım çalışma izninden yararlanmak istediğini gösterir formu İŞKUR’a göndermesi gerekir.

Yazar: Ersin UMDU*

E-Yaklaşım / Eylül 2016 / Sayı: 285
________________

* Sosyal Güvenlik Kurumu Müfettişi