6663 sayılı Gelir Vergisi Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun(1) ile esnek çalışma sistemine yeni düzenlemeler getirildi. Söz konusu Kanun ile 4857 sayılı İş Kanunu’nun 13 ve 74. maddesinde ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun Ek-5. maddesinde düzenleme yapıldı. Buna göre; işçiler doğum sonrası kısmi süreli çalışabilecekler veya çocukları ilköğretime gidene kadar kısmi süreli çalışabilecekler. Ayrıca doğum sonrasında süt izninden vazgeçilerek kullanılan, esnek çalışma sürelerinin sigorta primi işsizlik sigortasından karşılanacak.

Bu makalemizde; işçilerin doğum ve evlat edinme sonrası esnek çalışmaları ve yarım çalışma ödeneği ödenmesinin usul ve esaslarını açıklamaya çalışacağız.

II- ÇOCUĞUN OKULA BAŞLADIĞI TARİHE KADAR KISMİ SÜRELİ ÇALIŞMANIN ESASLARI

4857 sayılı Kanun’un 74. maddesinde öngörülen doğumdan önce 8 hafta ve doğumdan sonra 8 hafta olmak üzere toplam 16 haftalık (çoğul gebelikte 18 haftalık) sürenin bitiminden itibaren mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar ebeveynlerden biri kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Bu talep işveren tarafından karşılanır ve geçerli fesih nedeni sayılmaz. Bu kapsamda kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam zamanlı çalışmaya dönebilir. Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin tam zamanlı çalışmaya başlaması durumunda yerine işe alınan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona erer. Bu haktan faydalanmak veya tam zamanlı çalışmaya geri dönmek isteyen işçi işverene bunu en az bir ay önce yazılı olarak bildirir. Ebeveynlerden birinin çalışmaması halinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz. Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferiden evlat edinenler de çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren bu haktan faydalanır. Hangi sektörlerde veya işlerde kısmi çalışma yapılabileceği ile uygulamaya ilişkin usul ve esaslar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca çıkarılacak yönetmelikle belirlenecek. Söz konusu yönetmelik henüz çıkmadı (4857/13. md.).

Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin tam zamanlı çalışmaya başlaması durumunda, yerine işe alınan işçinin iş sözleşmesinin kendiliğinden sona ermesi, bu işçinin kıdem tazminatı alamamasına neden olacaktır.

III- BABANIN ANALIK İZNİ, YARIM GÜN ÇALIŞMA VE EVLAT EDİNENE ÜCRETSİZ İZİN

A- BABANIN ANALIK İZNİ KULLANMASI

4857 sayılı İş Kanunu’nun 74. maddesine göre, doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü halinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullandırılır. Örneğin; iki yaşındaki çocuğu evlat edinen Ahmet Bey, evlat edinme tarihinden itibaren sekiz hafta analık izni kullanacak(2).

B- SÜT İZNİ KULLANMAMAK KOŞULU İLE YARIM GÜN ÇALIŞILMASI

Kullanılan doğum sonrası analık hali izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde birinci doğumda 60 gün, ikinci doğumda 120 gün, sonraki doğumlarda ise 180 gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir. Çoğul doğum hâlinde bu sürelere 30’ar gün eklenir. Çocuğun engelli doğması halinde bu süre 360 gün olarak uygulanır. Bu fıkra hükümlerinden yararlanılan süre içerisinde süt iznine ilişkin hükümler uygulanmaz.

C- EVLAT EDİNENE ÜCRETSİZ İZİN HAKKI

İsteği halinde kadın işçiye, 16 haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde 18 haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme halinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.

D- ANALIK İZNİ VE ESNEK ÇALIŞMALARDAN HANGİ STATÜDE ÇALIŞANLAR YARARLANABİLECEK

Analık izinleri ile yarım çalışma (esnek çalışma) sürelerine ilişkin çalışmalardan iş sözleşmesi ile çalışan ve 4857 sayılı Kanun’un kapsamında olan veya olmayan her türlü işçi bu haklardan yararlanacak. Bu haklardan geniş bir çalışan kesimini kapsamına alan 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’na tabi olarak çalışanlarda yararlanabilecek. Geniş bir yorumla gemi adamları ve gazetecilerinde yararlanabileceklerini söylemek mümkündür.

IV- DOĞUM VE EVLAT EDİNME SONRASI YARIM ÇALIŞMA ÖDENEĞİ

A- YARIM ÇALIŞMA ÖDENEĞİ NEDİR?

4447 sayılı Kanun’un Ek 5. maddesine göre işçiye, 4857 sayılı Kanun’un 74. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca haftalık çalışma süresinin yarısı kadar verilen ücretsiz izin süresince doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenir. Ödenek süresi, 4857 sayılı Kanun’un 63. maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadardır.

B- ÖDENME ZAMANI VE MİKTARI

Yarım çalışma ödeneği, çalışılan aya ait aylık prim ve hizmet belgesinin ilişkin olduğu aydan sonraki ikinci ay içinde Fondan aylık olarak ödenir. Doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneğinin günlük miktarı, günlük asgari ücretin brüt tutarı kadardır.

C- ÖDENME ŞARTLARI

İşçilerin doğum sonrası yarım çalışma ödeneğinden yararlanılabilmesi için;

* İşçinin adına doğum veya evlat edinme tarihinden önceki son üç yılda en az 600 gün işsizlik sigortası primi bildirilmiş olması,

* 4857 sayılı Kanun’un 63. maddesinde belirtilen haftalık çalışma süresinin yarısı kadar (günde 3 saat 45 dakika/yarım gün veya haftalık 22.5 saat) fiilen çalışılması,

* Doğum ve evlat edinme sonrası analık hâli izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içinde çalışma ve İş Kurumu’na doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi ile başvuruda bulunulması

gerekmektedir(3).

Mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen süre doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülerek ödeme yapılır. Bu ödemeler damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmaz.

D- YARIM ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN ÖDENMEYECEĞİ DURUMLAR

Geçici iş göremezlik ödeneği almaya hak kazananlara, bu durumlarının devamı süresince doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenmez. İşverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle yapılan yersiz ödemeler kanuni faiziyle birlikte işverenden tahsil edilir. Bu madde hükümleri 506 sayılı Kanun’un geçici 20. maddesi kapsamındaki sandıkların statülerine tabi personel için de uygulanır.

E- YARIM ÇALIŞMA ÖDENEĞİ ÖDENEN SÜRELERİN SİGORTA PRİMLERİNİN ÖDENMESİ

Yarım çalışma ödeneği kapsamında bulunan sigortalılar için, 5510 sayılı Kanun’un 82. maddesinde belirtilen prime esas kazanç alt sınırı üzerinden aynı Kanun’un 81. maddesinin birinci fıkrasının (a) ve (f) bentleri uyarınca toplam % 32,5 oranında sigorta primleri işçi ve işveren payları doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenen gün sayısı kadar Fondan, Sosyal Güvenlik Kurumu’na ödenir. 5510 sayılı Kanun kapsamında, Kurum prim ödeme yükümlüsü olmakla birlikte işyeri ve işveren sayılmaz ve bu kişiler için işe giriş ve çıkış bildirimi yapılmaz.

V- SONUÇ

6663 sayılı Gelir Vergisi Kanunu İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile çocuğu ilköğretim çağına gelene kadar anne/babaya kısmi süreli (part-time) çalışma imkanı getiriliyor. Düzenlemeye göre kısmi süreli çalışma işçinin işten çıkarılması için geçerli bir sebep oluşturmayacak.

6663 sayılı Kanun ile getirilen esnek çalışma düzenlemeleri çalışma hayatımızda henüz kapsamlı bir şekilde uygulama alanı bulmayan kısmi süreli (part-time) çalışmanın yaygınlaştırılmasına katkı sağlayacaktır. Analık izinleri ile yarım çalışma (esnek çalışma) sürelerine ilişkin çalışmalardan iş sözleşmesi ile çalışan ve 4857 sayılı Kanun’un kapsamında olan veya olmayan her türlü işçi bu haklardan yararlanacaktır. 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’na tabi olarak çalışanlarda yararlanabilecek. Geniş bir yorumla yarım çalışma ödeneğinden gemi adamları ve gazetecilerinde yararlanabileceklerini söyleyebiliriz.

Yazar: Arif TEMİR*

Yaklaşım / Mart 2016 / Sayı: 279

*           İş Başmüfettişi, A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı

(1)         29.01.2016 tarihinde kabul edilip, 10.02.2016 tarih ve 29620 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         Arif TEMİR, “Erkekler Analık İzni Kullanacak”, Güneş Gazetesi, 09.02.2016

(3)            Arif TEMİR, “İşçiye Doğum Sonrası Yarım Günlük Ücreti Devlet Ödeyecek”, Güneş Gazetesi, 22.01.2016