I- GİRİŞ
Geçici iş göremezlik; sigortalının iş kazası geçirmesi, meslek hastalığına tutulması veyahut hastalık ve analık hallerinde, Kurum’ca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulu raporlarında belirtilen istirahat süresince geçici olarak çalışamama halidir. Sigortalı sağlık hizmet sunucusundan almış olduğu rapor nedeniyle istirahatli olduğu, dolayısıyla geçici olarak çalışamama durumunda olduğu için aylık ya da haftalık kazancında eksilme olmakta ve gelir kaybı yaşamaktadır. Bu gelir kaybının telafisi, geçici iş göremezlik ödeneği ile sağlanmaktadır. Yaygın kullanım olarak, halk arasında “Rapor parası, istirahat raporu ücreti” olarak da bilinen geçici iş göremezlik ödeneğinin hesaplanması ve ödenmesi de dahil tüm işlemler Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yürütülmektedir.
5510 sayılı Yasa, geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanmayı belirli koşullara bağlamıştır(1). Sigortalıların İş kazası, meslek hastalığı ya da ya da analık halleri nedeniyle iş göremezliğe uğraması halinde rapor aldığı her gün için geçici iş göremezlik ödeneği ödenirken; bunların dışında kalan hastalık vb. sebeplerle iş göremezlik hali oluşan sigortalıya ise geçici iş göremezliğin (rapor/istirahat tarihinin) üçüncü gününden başlamak üzere her gün için geçici iş göremezlik ödeneği ödenmektedir. Bu anlamda hastalanan sigortalının rapor alması durumunda raporunun ilk 2 günü için Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından geçici iş göremezlik ödeneği ödenmemektedir. Bu çalışmamızda Hastalık halinde sigortalıya ödenmeyen iki günlük geçici iş göremezlik ödeneği borçlar kanunu kapsamında işverenden talep edilip edilemeyeceği konusu ele alınmıştır. II- 5510 SAYILI KANUN KAPSAMINDA GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda hastalık sigortası sigortalının geçici olarak çalışamama durumunda olduğu için aylık ya da haftalık kazancında eksilme olmakta ve yaşadığı gelir kaybının telafisini sağlayan bir sistem oluşturmuştur. Hastalık sigortasından sağlanan hak sigortalılara geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenmesidir.
Hastalık sigortasından, Kanun’un 4/(a) (SSK) kapsamındaki sigortalılar ile 5 inci maddesinin (b) bendi kapsamında sayılan aday çırak, çırak ve işletmelerde eğitim gören öğrenciler ve ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilere hastalanmaları halinde geçici iş göremezlik ödeneği verilecektir.
Hastalık sigortasında hastalık haline bağlı olarak ortaya çıkan iş göremezliğin üçüncü gününden başlamak üzere her gün için geçici iş göremezlik ödeneği verilmektedir.
Geçici iş göremezlik ödeneği ödenebilmesi için;
a- İstirahatin başladığı tarihte sigortalılık niteliğinin sona ermemesi,
b- İş göremezliğin başladığı tarihten önceki 1 yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması,
c- Kurum’ca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurullarından istirahat raporu alınmış olması
gerekmektedir.
Örnek: Tekstil fabrikasında çalışması nedeniyle 4/a sigortalısı olan Songül Hanım rahatsızlığı nedeniyle 10 gün sağlık raporu alması durumunda; Songül Hanımın sigortalılık niteliğinin devam etmesi ve rapor aldığı tarihten son bir yıl içinde adına 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması kaydıyla geçici iş göremezliğin üçüncü gününden başlamak üzere kendisine iş göremezlik ödeneği ödenecektir. Hastalığından dolayı 10 gün sağlık raporu alan Songül hanıma 8 günlük geçici iş göremezlik ödeneği ödenecektir.
III- 4857 SAYILI İŞ KANUNU’NDAKİ DÜZENLEME
4857 sayılı İş Kanunu’na göre; hastalık nedeniyle çalışılmayan günlerde SGK tarafından işçiye ödenen geçici iş göremezlik ödeneği aylık ücretli işçilerin ücretlerinden mahsup edilecektir(2). Kanun’un tatil ücretini düzenleyen 49. maddesinde yer alan “hasta, izinli veya sair sebeplerle mazereti olduğu hallerde dahi aylığı tam olarak ödenen aylık ücretli işçilere” şeklindeki düzenleme ise hastalık halinde işçiye aylık ücretinin tam olarak ödeneceğini belirtmektedir.
Sigortalıya SGK tarafından ödenen geçici iş göremezlik tam aylık alan işçi ücretinden mahsup edileceği hükmü sebepsiz zenginleşme yaratması bakımından önemlidir.
IV- HASTALIK HALİNDE SİGORTALIYA ÖDENMEYEN İKİ GÜNLÜK GEÇİCİ İŞ GÖREMEZLİK ÖDENEĞİ BORÇLAR KANUNU KAPSAMINDA İŞVERENDEN TALEP EDİLEBİLİR Mİ?
Sigortalılık ilişkisinde önem teşkil eden hizmet akdi ve hizmet sözleşmeleri borçlar hukukunun uygulama alanı içerisinde yer almakta ve özel kanunlarda hüküm bulunmayan hallerde Borçlar Kanunu hükümlerinin uygulanacağı kabul edilmektedir.
Yukarıda açıklandığı üzere 3 günden az rapor alan sigortalıların ücretinin kim tarafından ödeneceği büyük bir sorun teşkil etmektedir. SGK’nın işçiye ödemediği 3 günden az rapor parasını, işverenler de istirahat süresi boyunca işyerinde de çalışmadığı gerekçesi ile ödemek istememektedir.
Konuyla ilgili 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren yeni 6098 sayılı Borçlar Kanunu bu konuya açıklık getirmiştir(3). Buna göre: “Uzun süreli bir hizmet ilişkisinde işçi, hastalık, askerlik veya kanundan doğan çalışma ve benzeri sebeplerle kusuru olmaksızın, iş gördüğü süreye oranla kısa bir süre için iş görme edimini ifa edemezse işveren, başka bir yolla karşılanmadığı takdirde, o süre için işçiye hakkaniyete uygun bir ücret ödemekle yükümlüdür.” demiştir.
Böyle durumlarda; ilk olarak işveren atıfet kabili olarak tabir edilen iyi niyet ve gönüllülük esasında sigortalının çalışmadığı 2 günlük ücreti ödeyebilir. İşveren kendi isteğiyle söz konusu iki günlük istirahat süresi için işçiye ücret ödemek istemese, ayrıca bu konuda herhangi bir iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi hükmü bulunmasa dahi, eğer işçinin ücreti aylık olarak (matbu) belirlenmişse bu durumda da söz konusu iki gün için işverenin işçiye ücret ödemesi gerekir.
İşveren kendi isteğiyle söz konusu iki günlük istirahat süresi için işçiye ücret ödemek istemese, ayrıca bu konuda herhangi bir iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi hükmü bulunmasa dahi, eğer işçinin ücreti aylık olarak (matbu) belirlenmişse bu durumda da söz konusu iki gün için işverenin işçiye ücret ödemesi gerekir(4).
İşçi ile işveren arasında yapılmış bir iş sözleşmesi varsa, iş sözleşmesi ya da toplu iş sözleşmesinde, işçinin geçici iş göremezlik ödeneği alamadığı iki günlük istirahat süresi için işverence işçiye ücretinin ödeneceğine dair bir hüküm varsa, işverenin işçiye söz konusu iki gün için ücretini ödemesi gerekmektedir.
Bu durumda sigortalılar 3 günden az süreli istirahatleri için işverenden ücret talep edebilmektedirler. Ancak burada bir sorun karşımıza çıkmaktadır;“hakkaniyete uygun” ibaresi kavramı İşverenin çalışana vereceği iki günlük ücreti öderken hangi değerlendirmede bulunacağı muallakta kalmıştır. Uygulamada ise genel olarak bu ücretin asgari ücret baz alınarak ödendiği görülmektedir.
Bu durumda, hastalık nedeniyle çalışılmayan günlerde SGK tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneğinin aylık ücretli işçilerin ücretlerinden mahsup edileceği belirtildiğine göre, SGK tarafından geçici iş göremezlik ödeneği ödenmeyen günler için aylık ücretli işçilerin ücretlerinden herhangi bir kesinti yapılamayacağı, yani işçi işyerinde çalışmamış olsa dahi geçici iş göremezlik ödeneği alamadığı istirahatli günler için işçiye ücretinin ödenmesi gerektiği sonucu ortaya çıkmaktadır.
5510 sayılı Yasa, geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanmayı belirli koşullara bağlamıştır. Sigortalıların hastalık nedeniyle iş göremezliğe uğraması halinde geçici iş göremezliğin (rapor/istirahat tarihinin) üçüncü gününden başlamak üzere her gün için geçici iş göremezlik ödeneği ödenmektedir.
Hastalık halinde Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından sigortalıya ödenmeyen iki günlük geçici iş göremezlik ödeneği sosyal risk ile karşılaşan sigortalıya Borçlar Kanunu’nun hakkaniyet ve işveren sorumluluğu maddeleri gereğince işveren tarafından ödenmesi gerektiği düşünülmektedir.
İşveren atıfet kabili olarak tabir edilen iyi niyet ve gönüllülük esasında sigortalının çalışmadığı 2 günlük ücreti ödeyebilir. İşveren kendi isteğiyle söz konusu iki günlük istirahat süresi için işçiye ücret ödemek istemese, ayrıca bu konuda herhangi bir iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesi hükmü bulunmasa dahi, eğer işçinin ücreti aylık olarak (matbu) belirlenmişse bu durumda da söz konusu iki gün için işverenin işçiye ücret ödemesi gerekir.
Yazar: Gökhan BEDİR*
Yaklaşım / Eylül 2015 / Sayı: 273
* Gaziantep Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik Denetmeni, Adli Bilirkişi, Adli Uzlaştırmacı
(1) 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(2) 10.06.2003 tarih ve 25134 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(3) 04.02.2011 tarih ve 27836 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(4) Mesut ŞAHİN’in, 11.10.2013 tarihli makalesi
http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/mesutsahin/001/
