I- GİRİŞ
Asgari işçilik uygulaması; bir işin yürütümü için gerekli olan en az sigortalı sayısına, sigorta primine esas kazanç tutarına ve çalışma süresine uygun olarak işverence Sosyal Güvenlik Kurumu’na yeterli işçilik bildirip bildirilmediğinin tespitine yönelik uygulamadır. Asgari işçilik uygulaması ilk olarak, 1989 yılında ölçümleme adı altında uygulanmaya başladıktan sonra, 01.01.1994 yılında mevcut tanımlamadaki yerini almıştır. Bu uygulamaya başvurulmasının sebebi, hem kayıt dışılığı önlemek, hem de prim kaybına engel olmaktı (01.01.1994 tarihinden önce yapılan inşaatlar değerlendirme kapsamında tutulmuştur.). 01.10.2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 85. maddesinde, özel nitelikteki inşaat işlerinden dolayı, bu işleri yapan işveren tarafından yeterli işçiliğin bildirilmiş olup olmadığının Sosyal Güvenlik Kurumu’nca araştırılacağı belirtilmiştir.
II- TESCİLSİZ İŞYERLERİNDE ASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMASI
Özel bina işyerlerinin tescilinin yapılmaması halinde, Sosyal Güvenlik Kurumu’nca re’sen tescilinin yapılması veya tescil edilmekle birlikte hiç bildirimde bulunulmaması halinde, asgari işçilik değerlendirmesinde izlenecek yol, 04.02.2011 tarihli ve 2011/13 sayılı Genelge’de talimatlandırılmıştır.
Buna göre, hiç tescil edilmemiş veya tescil edilmiş olmakla birlikte hiç işçilik bildiriminde bulunulmamış olan ihale konusu işler ile özel nitelikteki bina inşaatı işyerleri ile ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumu’nun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca işin yürütümü için gerekli asgari işçilik miktarının tespiti gerekse de gerek işverenlerin mağduriyetinin önüne geçmek, gerekse bu kapsamdaki işyeri dosyalarının tasfiyesini sağlamak üzere, 01.01.2004 tarihinden önce bitmiş olması şartıyla işverenlerce verilecek taahhüt sonrasında, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca inceleme yaptırılmaksızın ilişkisizlik belgesi verilme imkanı getirilmiştir.
Yapılan düzenlemede ancak istisnai durumlarda beraberinde getirilmiştir. Sosyal Güvenlik Kurumu’nca yapıldığı tespit edilen, ticari, turistik, dinlenme amaçlı, anahtar teslimi olmaksızın, defter tutma yükümlülüğü olmayan tescilsiz veya tescilli olmakla birlikte hiç işçilik bildiriminde bulunmayan, bittiği yılı takip eden yılbaşından itibaren bittiğinin tespiti; 2008 ve önceki yıllar için 5 yıllık süreyi, 2009 yılı için 6 yıllık süreyi, 2010 yılı için 7 yıllık süreyi, 2011 yılı için 8 yıllık süreyi 2012 yılı için 9 yıllık süreyi 2013 yılı ve sonraki yıllar için 10 yıllık süreyi aşan ve 300 m2 kadar olan inşaat işyerleri için ilgili Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü/Sosyal Güvenlik Merkezleri tarafından yapılmaktadır.
Ön inceleme ve değerlendirme sonucunda bulunan işçilik matrahı, faaliyetin son ayına mal edilerek tahsil edilmekte olup, ihbar, şikayet ve şüpheli durum olmaması halinde ilişkisizlik belgesi verilmektedir.
III- ÖZEL BİNA İNŞAATLARINDA ASGARİ İŞÇİLİK UYGULAMASI
SGK’da tescilli ve sigorta bildirimi bulunan inşaatlar için, yeterli işçilik bildirilmiş olup olmadığı, ilgili Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü/Sosyal Güvenlik Merkezleri tarafından araştırma işlemi yapılmakta, ve bu işlem sonucunda yeterli işçilik bildiriminde bulunulmadığı anlaşılan işyerleri için hesaplanan fark işçilik tutarı işverene tebliğ edilmektedir. Tebliğ edilen fark işçilik tutarı, işveren tarafından ödeneceğinin taahhüt edilmesi halinde borç kesinleşmektedir.
Araştırma işlemi sonucunda hesaplanan ve işverene tebliğ edilen eksik işçiliğe itiraz edilmesi, ödeneceğinin taahhüt edilmemesi, inşaatın devamlı işyeri dosyasından yapıldığının beyan edilmesi, inşaat yapılırken faturalı işçiliklerinin bulunması durumunda inceleme istenilmektedir. Diğer bir inceleme sebebi ise söz konusu inşaat işyerinin tescilinin yapılmaması veya tescili yapılmakla beraber hiç bildirimde bulunulmaması, asgari işçilik tutarının tespiti amacıyla Rehberlik ve Teftiş Başkanlınca denetim talep edilmektedir.
İnşaat işyerinin tescilinin yapılmaması veya tescili yapılmakla beraber hiç bildirimde bulunulmaması halinde, söz konusu inşaatın 01.01.2004 tarihi öncesinde bitmesi ve bittiği yılı takip eden yılbaşından itibaren bittiğinin tespiti; 2008 ve önceki yıllar için 5 yıllık süreyi, 2009 yılı için 6 yıllık süreyi, 2010 yılı için 7 yıllık süreyi, 2011 yılı için 8 yıllık süreyi 2012 yılı için 9 yıllık süreyi 2013 yılı ve sonraki yıllar için 10 yıllık süreyi aşan ve 300 m2 kadar olan inşaat işyerleri için asgari işçilik değerlendirmesi, ilgili Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü/Sosyal Güvenlik Merkezleri tarafından yapılması bunun istisnai hükümlerinin bulunması gerek işveren açısında gerekse SGK açısından sıkıntı yaratmaktaydı.
Mevcut sıkıntıları gidermek adına, 2011/13 sayılı Genelge’de değişiklik yapılıncaya kadar, tescili yapılmayan inşaat işyerleri ile tescili yapılmakla birlikte bildirimi yapılmayan inşaat işyerleri için, 01.01.2004 tarihi ve 300 m2 ile sınırlamalar ortadan kaldırılmış, bu kapsamda yer alan inşaat işyeri için asgari işçilik değerlendirilmesinin, ilgili Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü/Sosyal Güvenlik Merkezleri tarafından yapılmasına olanak getirilmiştir.
IV- SONUÇ
Asgari işçilik uygulaması, Sosyal Güvenlik Kurumu’nca kayıt dışının önüne geçmek üzere mevzuatta yer alan bir uygulamadır. Çok defa inşaat ve ihale konusu işyeri işverenlerince uygulama hakkında bilgi sahibi olan işveren sayısı oldukça azdır. Sadece bildirimi yapılan sigortalılar için ödenen prim tutarının yeterli olduğunu zanneden işverenler asgari işçilik uygulaması sonrasında ortaya çıkan fark primin ne olduğunu anlamakta güçlük çekmektedir. Bunun yanında özellikle hiç bildirimi olmayan veya tescili olup, bildirimi olmayan inşaat işyerleri, işverenler için çok daha sıkıntılı bir süreci beraberinde getirmekteydi. Yapılan düzenleme ile bu kapsamdaki işverenlerin kendileri için gerekli olan ilişiksizlik belgesini teftişe gitmeden, ilgili Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü/Sosyal Güvenlik Merkezlerinden alma imkanlarının getirilmesinin son derece yerinde olduğu kanaatindeyiz.
Yazar: Hakan HASTÜRK*
Yaklaşım / Şubat 2015 / Sayı: 266
* Şanlıurfa Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik İl Müdür Yrd.
